ΣΗΜΑN̖TΙΚΕΣ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ -Ν ΜΕ ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΣΥΓ̖ΚΟΠΤΟΜΕΝΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΤΗΣ ΕΠΟΜΕΝΗΣ ΛΕΞΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

‘’το~ντύνω→στη~ντήνο→το~ντίνο‘’

Όσα [ν] κι αν προσθέσουμε ή αφαιρέσουμε στο γραπτό λόγο...

Στην τελευταία δημοσίευση

https://www.orthophonia.gr/2022/01/nt.html

έγινε λόγος για τις παραλείψεις και τα λάθη στην προφορά των δίψηφων συμφώνων στα σχολικά βιβλία του Δημοτικού.

Στο παρόν άρθρο θα αναφερθώ για ακόμη μία φορά (στους παρακάτω συνδέσμους μπορείτε να δείτε προηγούμενες αναφορές:

https://www.orthophonia.gr/2021/06/nt_6.html

https://www.orthophonia.gr/2019/12/blog-post_13.html )

στον κανόνα του τελικού [ν], ο οποίος εκθέτει τις νέες σχολικές Γραμματικές της Ε΄, ΣΤ΄ Δημοτικού και Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου, που υιοθετούν και διδάσκουν την άρρινη προφορά.

Ας θυμηθούμε λοιπόν τι επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ο κανόνας:

το τελικό [ν] των λέξεων «δεν», «μην», «σαν», «(σ)την», «(σ)τον», «λίγον», «πολύν», «αρκετόν», «αυτόν», «ίδιον», «άλλον», «έναν», «κανέναν», «τέτοιον», «ετούτον», «εκείνον», «ποιον», «κάποιον», «κάμ̂ποσον», «όποιον», «όσον», «πόσον», «τόσον», διיατηρείται πάν̂τα στο γραπτό λόγο, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από συγ̂κοπτόμενο σύμφωνο (κ, π, τ, ξ, ψ, γκ, μπ, ντ, τζ, τσ).

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Απλούστατα, γιατί στη ροή του λόγου λαμβάνουν μέρος κάποιες τροπές του τελικού [ν] με το αρχικό συγ̂κοπτόμενο σύμφωνο ή σύμ̂πλεγμα της λέξης που ακολουθεί, τις οποίες δεν μπορούμε να αγνοήσουμε.

Αυτός είναι και ο λόγος που υφίσταται ο συγ̂κεκριμένος κανόνας.

(Στο σύνδεσμο: https://www.orthophonia.gr/2019/01/blog-post.html 

παρατίθεν̂ται οι φωνολογικές μεταβολές). 

Ας δούμε τώρα τι περιγράφει η νέα σχολική Γραμματική του Γυμνασίου:

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΦΩΝΗΤΙΚΗ-ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ

 

Κατ’ αρχάς να εξηγήσουμε τι σημαίνει στην προκειμένη περίπτωση, ο όρος αφομοιώνεται στον οποίο αναφέρεται η νέα σχολική Γραμματική.

Σημαίνει ότι ο φθόγ̂γος του [ν] εξομοιώνεται, χάνει δηλ. τα ιδιיαίτερα χαρακτηριστικά του, προκειμένου να γίνει όμοιος με αυτόν που ακολουθεί, δηλ. με αυτόν του [μπ].

Συνεπώς, έχουμε:

τον + μπαμπά [⇒ το~bαμπά] ⇒ τομπαμπά

τον + γκρεμό [⇒ το~gρεμό] ⇒ τογκρεμό

Και ακόμη:

στον + Πέτρο [ν ⇒ μ, μ + π = μπ] ⇒ [στο~bέτρο] ⇒ στομπέτρο

τον + Περικλή [ν + π = μπ] ⇒ [το~bερικλή] ⇒ τομπερικλή

Σύμφωνα με αυτά, σε ποιο αβίαστο συμ̂πέρασμα οδηγείται κανείς:

Ότι οι παραπάνω αποδόσεις ενισχύουν την άρρινη προφορά σε όλες τις λέξεις της γλώσσας μας, αφού ό,τι ισχύει κατά τη συνεκφορά (π.χ. τον Περικλή ⇒ τομπερικλή), προτρέπει τον ομιλητή να πράξει και όταν το δίψηφο σύμφωνο βρίσκεται στο μέσον της λέξης, είτε αυτή είναι σύνθετη (π.χ. συν+πορεύομαι ⇒ συμπορεύομαι [b]), είτε το δίψηφο ενυπάρχει στη ρίζα της (π.χ. λάμπω [b]).

Άλλωστε αυτό διδάσκεται στη νέα σχολική Γραμματική του Δημοτικού (βλ. περίπτωση: αγκαλιά [g], φεγγάρι [g]), με την αν̂τίστοιχη του Γυμνασίου να αποτελεί τη φυσική της συνέχεια.

ENOTHTA 3: ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ ΛΕΞΕΙΣ;

3.2 ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ωστόσο, η τελευταία λησμονεί ότι τα ίδια τα δίψηφα (γκ, μπ, ντ), που στην αρχή της λέξης προφέρον̂ται πάν̂τοτε ατόφια, αν̂τικρούουν τον παραπάνω άτοπο ισχυρισμό, αφού πέραν της κακοφωνίας, προκύπτει ζήτημα και στη διיάκριση των γενών (αρσενικού-ουδετέρου), με συνέπεια να δημιουργείται σύγχυση στην απόδοση του νοήματος.

Ενδεικτικά αναφέρω το παρακάτω παράδειγμα:

τον + ντύνω [⇒ το~dύνω] ⇒ τοντύνω (ουδέτερο-σύγχυση γένους)

Οπότε ευλόγως θα πρέπει ο συνομιλητής να ρωτήσει:

- «Ποιο ντύνεις;»

στην + Τήνο [⇒ στη~dήνο] ⇒ στηντήνο (κακόφωνη αναφορά, η οποία παραπέμ̂πει σε πρόσωπο ή σε κάτι γένους θηλυκού, ασχέτως γραφής)

- «Ποια ντύνεις;»

τον + Ντίνο [⇒ το~dίνο] ⇒ τοντίνο (σύγχυση γένους-επανάληψη ομόηχου ουδετέρου)

- «Δεν καταλαβαίνω τι μου λες. Επιτέλους, ποιο και ποια ντύνεις;»

Δηλ.:

το~ντύνω→στη~ντήνο→το~ντίνο (με εναλλαγή ουδετέρου-θηλυκού-ουδετέρου και τις αποδόσεις, όσον αφορά τα δίψηφα σύμφωνα, να είναι ηχητικά ισοδύναμες)

τοντύνω ⇔ στηντήνο ⇔ τοντίνο (ισοδυναμία δίψηφων συμφώνων)

Αν̂τί της ορθής απόδοσης:

τον + ντύνω [⇒ τοŋdύνω] ⇒ τον̂τύνω (ορθή δήλωση γένους)

στην + Τήνο [⇒ στηŋd̥ήνο] ⇒ στην̂τήνο (με άτονη εκφορά του δίψηφου συμφώνου, αφού δεν είναι εξαρχής ηχηρό· προκύπτει μετά την τροπή του άηχου συμφώνου στο αν̂τίστοιχο ηχηρό του, η οποία βοηθά τον ακροατή να αν̂τιληφθεί ότι γίνεται αναφορά σε τοπωνυμία)

τον + Ντίνο [⇒ τοŋdίνο] ⇒ τον̂τίνο (απόδοση ομόηχου αρσενικού)

Δηλ.:

τον̂τύνω→στην̂τήνο→τον̂τίνο (αρσενικό-θηλυκό-αρσενικό)

τον̂τύνω ≠ στην̂τήνo ≠ τον̂τίνο (σχεδόν ισοδύναμα, που καθιστούν ωστόσο εφικτή τη νοηματική απόδοση, ακόμη και σε περίπτωση διיαφορετικής σύν̂ταξης-λεκτικής ακολουθίας)

τον̂τύνω ⇔ τον̂τίνο ≠ στην̂τήνo (μπορεί σε αυτή την περίπτωση να μην είναι απολύτως διיακριτό το όνομα, ωστόσο όλοι αν̂τιλαμβανόμαστε ότι η ενέργεια αφορά σε πρόσωπο ή έστω σε κάτι γένους αρσενικού)

Επέλεξα σκόπιμα αυτό το παράδειγμα για να καταδείξω πόσο σημαν̂τική είναι η απόδοση του [ν] στην επικοινωνία, δηλ. οι ευ̂φωνικές συνηχήσεις των [ŋ], [ɱ] στο προφορικό επίπεδο της γλώσσας μας.

 

Και επειδή κάποιοι μπορεί να προτρέξουν και να ισχυριστούν ότι η συγ̂κεκριμένη περίπτωση είναι ιδιיαίτερη και μοναδική, παραθέτω και άλλες (π.χ. τροπή/ντροπή, ταβάς/νταβάς, ταμπλάς/νταμπλάς), με πιο χαρακτηριστική αυτήν του παρκάρεις/μπαρκάρεις, η οποία επισημαίνεται στο σύνδεσμο:

https://www.orthophonia.gr/2019/01/blog-post_16.html

Το οξύμωρο είναι πως στην εν λόγω Γραμματική, σε άλλο χωρίο του ίδιου κεφαλαίου, διיατυπώνεται γενικόλογα το εξής:

Αποφεύγεται ωστόσο να αναφερθεί κάποιο παράδειγμα τροπής του συγ̂κοπτόμενου συμφώνου με το [ν], ώστε να καταλάβουμε τι εν̂τέλει ισχύει.

Από τα συμφραζόμενα, αυτό το οποίο κατανοούμε ότι καλούμαστε πλέον να πούμε είναι:

τονμπαμπά, τονγκρεμό, στονπέτρο, τονπερικλή

 

ή έστω: στονμπέτρο/τονμπερικλή (συσχετίζον̂τάς το με την πρώτη αναφορά [;])

και όχι: τομπαμπά, τογκρεμό, στομπέτρο, τομπερικλή (όπως δηλ. ειπώθηκε αρχικά)

Φυσικά τίποτε από τα παραπάνω δεν ισχύει, αφού στη ροή του λόγου -δηλ. εφόσον δε μεσολαβεί παύση- σωστές αποδόσεις είναι μόνο οι:

τομ̂παμπά [ɱb], τογ̂κρεμό [ŋg], στομ̂πέτρο [ɱb̥]*, τομ̂περικλή [ɱb̥]*

*Όπου o: η άτονη προφορά του δίψηφου συμφώνου.

Λαμβάνον̂τας υπόψη τι αναφέρεται στις συγ̂κεκριμένες σχολικές Γραμματικές του Δημοτικού και του Γυμνασίου, εάν υπάρχει κανείς δάσκαλος ο οποίος κατανοεί τι πρέπει να διδάξει στους μαθητές του σχετικά με την προφορά των δίψηφων συμφώνων και το τελικό [ν], τον παρακαλώ θερμά να ενημερώσει και εμένα.

Πάν̂τως, ένα είναι βέβαιο. Ό,τι κι αν κάνουμε, η γλώσσα είναι πιο σοφή από εμάς· και στην όποια αυθαίρετη παρέμβασή μας ή απόπειρα διיαστρέβλωσής της, νομοτελειακά θα μας διיαψεύσει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Πόσο μάλλον όταν η ενέργειά μας αυτή αφορά μία γλώσσα καλλιεργημένη, με μακραίωνη ιστορία, όπως είναι η Ελληνική.

Και κάτι ακόμη. Εάν δε μάθουν τα παιδιά στο Σχολείο να προφέρουν σωστά τη γλώσσα μας, δεν πρόκειται να καταλάβουν ποτέ τον κανόνα του τελικού [ν] και να τον εφαρμόσουν· όσα [ν] κι αν προσθέσουμε ή αφαιρέσουμε από αυτόν...

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

 Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

              י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά.

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

ΣΗΜΑN̖TΙΚΕΣ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ ΣΥΜΦΩΝΩΝ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

 

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Ε΄& ΣΤ΄ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

ENOTHTA 3: ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ ΛΕΞΕΙΣ;

3.2 ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Πηγή: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2009/Grammatiki_E-ST-Dimotikou_html-apli/index_B3b.html

Κατ’ αρχάς τα δίψηφα γράμματα δεν παριστάνουν πάν̂τοτε ένα φθόγ̂γο.

Στην περίπτωση των [γγ/γκ], [μπ] και [ντ], όταν αυτά απαν̂τούν στο μέσον των αμιγώς ελληνικών λέξεων αφορούν, κατά το πλείστον, δύο φθόγ̂γους (δηλ. ήχους) και όχι έναν.

Πόσο μάλλον στις αγ̂καλιά και φεγ̂γάρι.

Επομένως μπορεί η λέξη γκρίζος να αποτελείται από 6 φθόγ̂γους: [γκ] [ρ] [ι] [ζ] [ο] [ς], ωστόσο το φεγ̂γάρι απαρτίζεται από 7: [φ] [ε], [γ̂γ] ⇔ [ŋ] [γγ], [α] [ρ] [ι] και όχι όπως, εσφαλμένα, αναφέρεται στην τρέχουσα σχολική Γραμματική της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού και ζητείται να συμ̂πληρωθεί στην παραπάνω στήλη.

ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΜΑΣ

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΟ-ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ (Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ)

4. Η ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΩΝ ΦΘΟΓ̖ΓΩΝ

Πηγή: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2354/Orthografiko-Lexiko_D-E-ST-Dimotikou_html-apli/indexd_00.html

Αφού τα δίψηφα σύμφωνα [μπ], [ντ], [γκ], όπως επισημαίνεται στο Ορθογραφικό-Ερμηνευτικό Λεξικό της Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού, άλλοτε έχουν έρρινη και άλλοτε άρρινη προφορά, πότε ισχύει η πρώτη περίπτωση; 

Πότε δηλ. προφέρον̂ται ως δύο φθόγ̂γοι και όχι ως ένας;

Ποιοι φθόγ̂γοι μορφώνον̂ται και πώς εκφέρεται το μαλακοϋπερωικό [ŋ] (αλλιώς το άγμα), πριν από τα [γγ/γκ] και [ντ];

Παρατίθεν̂ται παραδείγματα;

Αναφέρεται τίποτε απ’ όλα αυτά;

Κάνουν τα παιδιά εξάσκηση στην προφορά των έρρινων δίψηφων συμφώνων (ευ̂φωνικών συνηχήσεων) στο Σχολείο;

Γίνον̂ται κλίσεις;

Διαβάζον̂ται ειδικά κείμενα για αυτό το σκοπό;

Επισημαίνεται η προφορά τους στο Ανθολόγιο και στα κείμενα της γλώσσας;

Γίνον̂ται παρατηρήσεις κατά την εκφορά τους;

Υπάρχει περίπτωση να κατανοήσει ο δάσκαλος τίποτε από την παραπάνω γενικόλογη σχολική αναφορά, ώστε να μπορέσει να το διδάξει και να το εφαρμόσει ο μαθητής;

Ή το μόνο που αμφότεροι καταλαβαίνουν είναι πως τα [γγ/γκ], [μπ], [ντ] πρέπει να εκφερθούν από τη μύτη, δηλ. ρινόφωνα, οπότε δικαίως αγνοούν την αναφορά, αφού στην όποια προσπάθειά τους να τα προφέρουν, πέραν του αυθόρμητου και απόλυτα δικαιολογημένου γέλωτός τους, καταλήγουν στο συμ̂πέρασμα ότι κατ’ αυτό τον τρόπο οδηγούν̂ται, μάλλον, στην ανάγ̂κη μαθημάτων Φωνοθεραπείας παρά Ορθοφωνίας;

Παρεμ̂πιπτόν̂τως, τόσο η Γραμματική όσο και το Λεξικό, του ίδιου Εκδοτικού Οργανισμού Σχολικών Βιβλίων δεν είναι;

Πώς γίνεται λοιπόν στη Γραμματική να διδάσκεται ο μονοφθογ̂γισμός των δίψηφων [γγ/γκ], [μπ] και [ντ], που αφορά στην άρρινη προφορά, και στο Λεξικό να επισημαίνεται η έρρινη προφορά, δηλ. η απόδοση δύο φθόγ̂γων και όχι ενός;

Αυτό κι αν θεωρείται αν̂τίφαση, η οποία προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση και δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την εκμάθηση της ορθής προφοράς!...

Ποιος, με τι γνώση και με ποια κριτήρια αποφάσισε ότι τα [γγ/γκ], [μπ], [ντ] στο μέσον της λέξης παριστάνουν μόνο ένα φθόγ̂γο, δηλ. προφέρον̂ται πάν̂τοτε ατόφια, καταργών̂τας ουσιיαστικά τον κανόνα και διיατυπώνον̂τας την εξαίρεση ως κανόνα;

Ποιος έδωσε την άδεια για τη σύν̂ταξη τέτοιας Γραμματικής και ποια επιτροπή το ενέκρινε αυτό;

Είχαν υπόψη τους όταν εξέδιδαν τη Γραμματική, πόσες λέξεις απαν̂τούν στην Ελληνική με έρρινα δίψηφα σύμφωνα στο μέσον ή αποτελούν μέρος της κατάληξή τους;

Πόσες είναι σύνθετες με προθήματα τις «εν», «συν», «παν» και «πάλιν» και στις οποίες η απάλειψη των [ν], [μ] βάλλει την ετυμολογική και σημασιολογική τους αξία;

Αριθμήστε μόνο αυτές που επισημαίνον̂ται στο παρόν άρθρο με το διיακριτικό σύμβολο [ˆ] και θα καταλάβετε.

Αν̂τί η αναφορά στην έρρινη προφορά να γίνεται στο βασικό βιβλίο εκμάθησης, δηλ. στη Γραμματική, γίνεται στο Λεξικό και μάλιστα κατά τρόπο ελλιπή; 

Πότε και πώς θα μάθουν τα παιδιά να προφέρουν σωστά τη γλώσσα μας;

Όταν θα έχει ήδη διיαμορφωθεί η προφορά τους;

Γιατί πηγαίνουν στο Σχολείο;

Οι δάσκαλοι γνωρίζουν πώς προφέρον̂ται, κατά περίπτωση, τα δίψηφα σύμφωνα [γγ/γκ], [μπ] και [ντ] και εάν ναι, τι κάνουν γι’ αυτό;

Αναφέρον̂ται ακροθιγώς, όπως γίνεται στο Λεξικό, ή γενικά δεν ασχολούν̂ται καθόλου;

Υπάρχει περίπτωση με αυτά που διδάσκον̂ται στο Σχολείο, να μάθουν ποτέ τα παιδιά να προφέρουν σωστά τα Ελληνικά;

Αν πάλι όλα θεωρούν̂ται αυτονόητα, τότε γιατί δεν προφέρουν σωστά;

Γιατί το Λεξικό να είναι απλώς Ορθογραφικό-Ερμηνευτικό και όχι και Φθογ̂γολογικό;

Γιατί δεν εν̂τάσσεται το μάθημα της Ορθοφωνίας στα Σχολεία;

Τελικά γλώσσα είναι μόνο ο γραπτός λόγος και ουχί ο προφορικός;

Η γλώσσα (Κοινή Νεοελληνική) δεν είναι μία, ενιαία και αδιיαίρετη;

Άλλη γλώσσα διδάσκουμε εμείς στα σεμινάρια, στις Δραματικές Σχολές, στις αν̂τίστοιχες της Δημοσιογραφίας και στα Ωδεία και άλλη οι δάσκαλοι στα Σχολεία;

Δείτε, επίσης:

Σημαν̂τικές παραλείψεις και λάθη στην προφορά του τελικού -ν με το αρχικό συγ̂κοπτόμενο της επόμενης λέξης, στη Σχολική Γραμματική του Γυμνασίου

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

 Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

              י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά.

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς