ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΜΕ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΜΑ ΤΟΥΣ ΕΞΥΜΝΗΣΑΝ ΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ ΚΑΙ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΣ - Α' ΜΕΡΟΣ

Ε. ΤΣΑΛΙΓΟΠΟΥΛΟΥ - Σ. ΜΠΕΛΛΟΥ - Β. ΛΕΑΝΔΡΟΣ - Ν. ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ - ΤΖ. ΚΑΡΕΖΗ - Μ. ΦΑΡΑN̖TΟΥΡΗ - Μ. ΜΕΡΚΟΥΡΗ - Δ. ΜΗΤΡΟΠΑΝΟΣ - ΝΤ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ - Η. ΣΑΪΑ - Π. ΑΣΤΕΡΙΑΔΗ

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: Η αναφορά των καλλιτεχνών γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία της πρώτης εκτέλεσης - παρουσίασης των τραγουδιών.

Ο ΗΛΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΕΙ [ΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ ΚΑΝΕΙ ΒΟΛΤΑ]

Παλιό παραδοσιακό, αγνώστου χρόνου - δημιουργών

Καλλιτέχνις: Ελένη Τσαλιγοπούλου

 

Ο ήλιος βασιλεύει

κι η μέρα σώνεται

κι ο νους μου απ’ την αγάπη

δε συμμαζώνεται (δις)

 

Έβγα να σε ιδώ (τρις)

να παρηγορηθώ

 

Το φεγ̂γάρι κάνει βόλτα

στης αγάπης μου την πόρτα [→ τημ̂πόρτα]

Το φεγ̂γάρι κάνει κύκλο

στης αγάπης μου τον κήπο [→ τογ̂κήπο] (δις)

ΝΥΧΤΩΣΕ ΧΩΡΙΣ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ (1947)

Συνθέτης-Στιχουργός: Απόστολος Καλδάρας

Καλλιτέχνις: Σωτηρία Μπέλλου

 

Νύκτωσε χωρίς φεγ̂γάρι

το σκοτάδι είναι βαθύ

κι όμως ένα παλληκάρι

δεν μπορεί [→ δεμ̂πορεί] να κοιμηθεί (δις)

 

Άραγε τι περιμένει

απ’ το βράδυ ως το πρωί

στο στενό το παραθύρι

που φωτίζει ένα κερί (δις)

 

Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει

με βαρύ αναστεναγμό

ας μπορούσα να μαν̂τέψω

της καρδιάς του τον καημό [→ τογ̂καημό] (δις)

ΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ ΕΙΝΑΙ ΚΟΚΚΙΝΟ (1955)

Συνθέτης-Στιχουργός: Μάνος Χατζηδάκις

Καλλιτέχνις: Βίκυ Λέανδρος

 

Το φεγ̂γάρι είναι κόκκινο

το ποτάμι είναι βαθύ

κι η αγάπη μου στα χέρια σου

είναι κάτασπρο πουλί (δις)

 

Το φεγ̂γάρι είναι πράσινο

το ποτάμι είναι γαλάζιο

έλα αγάπη μου και χόρεψε

ίσα μ’ αύριο το πρωί (δις)

 

Το φεγ̂γάρι πήγε κι έπεσε

στο ποτάμι το βαθύ

κι η αγάπη μου κιτρίνισε

σαν τη [→ σαν̂τη] φλόγα στο κερί

 

Έλα αγάπη μου και χόρεψε

ίσα μ’ αύριο το πρωί (δις)

 

Το φεγ̂γάρι πήγε κι έπεσε

στο ποτάμι το βαθύ

κι η αγάπη μου κιτρίνισε

σαν τη [→ σαν̂τη] φλόγα στο κερί

 

Έλα αγάπη μου και χόρεψε

ίσα μ’ αύριο το πρωί (δις)

ΧΑΡΤΙΝΟ ΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΑΚΙ (1958)

Συνθέτης: Μάνος Χατζηδάκις

Στιχουργός: Νίκος Γκάτσος

Καλλιτέχνις: Νάνα Μούσχουρη

 

Θα φέρει η θάλασσα πουλιά

κι άστρα χρυσά τ’ αγέρι

να σου χαϊδεύουν τα μαλλιά

να σου φιλούν το χέρι

 

Χάρτινο το φεγ̂γαράκι

ψεύτικη η ακρογιαλιά

αν με πίστευες λιγάκι

θα ‘σαν όλα αληθινά

 

Δίχως τη δική σου αγάπη

γρήγορα περνά ο καιρός

δίχως τη δική σου αγάπη

είν’ ο κόσμος πιο μικρός

 

Χάρτινο το φεγ̂γαράκι

ψεύτικη η ακρογιαλιά

αν με πίστευες λιγάκι

θα ‘σαν όλα αληθινά

 

Δίχως τη δική σου αγάπη

είν’ ο κόσμος πιο μικρός

 

Χάρτινο το φεγ̂γαράκι

ψεύτικη η ακρογιαλιά

αν με πίστευες λιγάκι

θα ‘σαν όλα αληθινά

ΜΗΝ ΤΟΝ ΡΩΤΑΣ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ (1959)

Συνθέτης: Μάνος Χατζηδάκις

Στιχουργός: Γιάννης Ιωαννίδης

Καλλιτέχνις: Τζένη Καρέζη

Λόγο στο λόγο και ξεχαστήκαμε

μας πήρε ο πόνος και νυχτωθήκαμε

Σβήσε το δάκρυ με το μαν̂τίλι σου

να πιω τον ήλιο μέσα απ’ τα χείλη σου (δις)

Mην τον [→ μην̂τον] ρωτάς τον ουρανό       

το σύννεφο και το φεγ̂γάρι          

το βλέμμα σου το σκοτεινό           

κάτι απ’ τη νύχτα έχει πάρει (δις)

Ό,τι μας βρήκε κι ό,τι μας λύπησε

σαν το [→ σαν̂το] μαχαίρι κρυφά μας χτύπησε

Σβήσε το δάκρυ με το μαν̂τίλι σου

να πιω τον ήλιο μεσ’ απ’ τα χείλη σου (δις)

ΠΑΜΕ ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ (1961)

Συνθέτης: Μάνος Χατζηδάκις

Στιχουργός: Νότης Περγιάλης - Γιώργος Εμιρζάς

Καλλιτέχνις: Μαρία Φαραν̂τούρη

 

Τρεις μέρες χώρισα από σένα

τρεις νύχτες μένω μοναχή

Σαν τα [→ σαν̂τα] βουνά που στέκουν τώρα δακρυσμένα

όταν τα βρέχουν οι ουρανοί (δις)

 

Διώξε τη λύπη παλληκάρι

πάμε μια βόλτα στο φεγ̂γάρι

 

Πώς να βγω και να περπατήσω

τα λόγια του να θυμηθώ

Με το φεγ̂γάρι πώς, αχ πώς, να τραγουδήσω

με το φεγ̂γάρι πώς να παρηγορηθώ (δις)

 

Διώξε τη λύπη παλληκάρι

πάμε μια βόλτα στο φεγ̂γάρι

ΑΣΤΕΡΙ ΜΟΥ, ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ  ΜΟΥ [ΦΑΙΔΡΑ] (1962)

Συνθέτης: Μίκης Θεοδωράκης

Στιχουργός: Γιάννης Θεοδωράκης

Καλλιτέχνις: Μελίνα Μερκούρη

Αστέρι μου, φεγ̂γάρι μου, της άνοιξης κλωνάρι μου

κον̂τά σου θα ‘ρθω πάλι

Κον̂τά σου θα ‘ρθω μιαν αυγή

για να σου πάρω ένα φιλί και να με πάρεις πάλι

Αγάπη μου, αγάπη μου, η νύχτα θα μας πάρει

τ’ άστρα κι ο ουρανός, το κρύο το φεγ̂γάρι (δις)

Θα σ’ αγαπώ, θα ζω μες στο τραγούδι

θα μ’ αγαπάς, θα ζεις με τα πουλιά

Θα σ’ αγαπώ, θα γίνουμε τραγούδι

θα μ’ αγαπάς, θα γίνουμε πουλιά

Αγάπη μου, αγάπη μου, η νύχτα θα μας πάρει

τ’ άστρα κι ο ουρανός, το κρύο το φεγ̂γάρι (δις)

Θα σ’ αγαπώ, θα ζω μες στο τραγούδι

θα μ’ αγαπάς, θα ζεις με τα πουλιά

Θα σ’ αγαπώ, θα γίνουμε τραγούδι

θα μ’ αγαπάς, θα γίνουμε πουλιά

ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ [ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ ΜΑΓΙΑ ΜΟΥ ‘ΚΑΝΕΣ] (1962)

Συνθέτης:  Μίκης Θεοδωράκης

Στιχουργός: Ερρίκος Θαλασσινός

Καλλιτέχνης: Δημήτρης Μητροπάνος

 

Φεγ̂γάρι μάγια μου ‘κανες

και περπατώ στα ξένα

είναι το σπίτι ορφανό

αβάσταχτο το δειλινό

και τα βουνά κλαμένα

 

Στείλ’ ουρανέ μου ένα πουλί

να πάει στη μάνα υπομονή

 

Στείλ’ ουρανέ μου ένα πουλί

ένα χελιδονάκι

να πάει να χτίσει τη φωλιά

στου κήπου την κορομηλιά [→ τηγ̂κορομηλιά]

δίπλα στο μπαλκονάκι

 

Στείλ’ ουρανέ μου ένα πουλί

να πάει στη μάνα υπομονή

 

Να πάει στη μάνα υπομονή

δεμένη στο μαν̂τίλι

προικιά στην αδερφούλα μου

και στη γειτονοπούλα μου

γλυκό φιλί στα χείλη

 

Στείλ’ ουρανέ μου ένα πουλί

να πάει στη μάνα υπομονή

Ο ΚΗΠΟΣ ΕΜΠΑΙΝΕ¹ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ (1963) 

Συνθέτης: Μίκης Θεοδωράκης

Στιχουργός: Οδυσσέας Ελύτης

Καλλιτέχνις: Ντόρα Γιαννακοπούλου

 

Ο κήπος έμπαινε στη θάλασσα

βαθύ γαρούφαλο ακρωτήρι

Το χέρι σου έφευγε με το νερό

να στρώσει νυφικό το πέλαγο

το χέρι σου άνοιγε τον ουρανό

 

Άγ̂γελοι μ’ έν̂τεκα σπαθιά

πλέανε πλάι στ’ όνομά σου

σκίζον̂τας τ’ ανθισμένα κύματα

Στους κόρφους σου έκρυβες μια χάρη

που ήταν το ίδιο το φεγ̂γάρι

 

Φεγ̂γάρι εδώ, φεγ̂γάρι εκεί

αίνιγμα διαβασμένο από τη θάλασσα

Για το δικό σου το χατίρι

ο κήπος έμπαινε στη θάλασσα

βαθύ γαρούφαλο ακρωτήρι

¹Στη συλλαβική αύξηση του παρατατικού ή του αορίστου των ρημάτων που αρχίζουν από δίψηφο σύμφωνο, δεν έχουμε συνήχηση του [μ] ή του [ν], δηλ. τα [γκ], [μπ], [ντ] προφέρον̂ται ατόφια.

ΧΑΘΗΚΕ ΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ (1964)

Συνθέτης: Σταύρος Ξαρχάκος

Στιχουργός: Βαγ̂γέλης Γκούφας

Καλλιτέχνις: Ηρώ Σαΐα²

²Ήταν μαθήτριά μου στη Δραματική Σχολή του Νέου Ελληνικού Θεάτρου (Γ. Αρμένη).

Του ήλιου σβήστηκε το φως

εχάθη το φεγ̂γάρι

και πάει το παλληκάρι

καημός και πόθος μου κρυφός

 

Πέτρα την πέτρα [→ τημ̂πέτρα] περπατώ

το αίμα του ανασαίνω

και πια δεν περιμένω [→ δεμ̂περιμένω]

μου σκότωσαν τον π’ αγαπώ

 

Καημός και πόθος μου κρυφός

η νύχτα τον τυλίγει

και τη φωνή μου πνίγει

ο πόνος μού ‘γινε αδελφός

 

Πέτρα την πέτρα [→ τημ̂πέτρα] περπατώ

το αίμα του ανασαίνω

και πια δεν περιμένω [→ δεμ̂περιμένω]

μου σκότωσαν τον π’ αγαπώ (δις)

ΣΚΛΗΡΟ ΜΟΥ ΑΓΟΡΙ (1966)

Συνθέτης: Νίκος Μαμαγ̂κάκης

Στιχουργός: Ντίνος Δημόπουλος

Καλλιτέχνις: Πόπη Αστεριάδη

 

Ρίχνω μαχαίρι και βρίσκω στόχο

ντέρτι που το ‘χω, ποιος να το ξέρει

Πιάνω λουλούδι κι είν’ η καρδιά σου

αγόρι γεια σου, μπες στο τραγούδι

 

Απόψε για σένα, θ’ ανάψω τ’ αστέρια

να πέσουν βροχή, μες στα δυο σου τα χέρια

Θα κάψω για χάρη σου και το φεγ̂γάρι

σκληρό μου αγόρι, χλωμό παλληκάρι (δις)

 

Βρίσκω κοχύλι, στ’ ακροθαλάσσι

μ’ έχουν γελάσει, τα δυο σου χείλη

Γίνηκε αύρα το ξεροβόρι

γεια σου αγόρι, που σε ξανάβρα

 

Απόψε για σένα, θ’ ανάψω τ’ αστέρια

να πέσουν βροχή, μες στα δυο σου τα χέρια

Θα κάψω για χάρη σου και το φεγ̂γάρι

σκληρό μου αγόρι, χλωμό παλληκάρι (δις)

Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

               י   η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.

 

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Καλλιτέχνες που εξύμνησαν το φεγ̂γάρι και τη μουσικότητα της γλώσσας μας - Β' Μέρος

Καλλιτέχνες που εξύμνησαν το φεγ̂γάρι και τη μουσικότητα της γλώσσας μας - Γ' Μέρος

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

Τα πνευματικά δικαιώματα των τραγουδιών, όπως και τα βίντεο, ανήκουν στους δημιουργούς τους και η χρήση τους γίνεται, αποκλειστικά, για εκπαιδευτικούς λόγους.