Ένρινον είναι και το [γ], όταν ευρίσκεται προ των ουρανικών [κ], [γ], [χ] ή προ του [ξ]: άγκυρα, αγγείον, άγχω, άγξω (Αχιλλέας Τζάρτζανος) ▪ Συλλογιστείτε πώς προφέρεται το πρώτο [γ] στις λόγιες <παγγερμανισμός>, <παγγνωσία> ή <συγγνωστός>, στις οποίες, κατ’ εξαίρεση, δεν έχουμε τροπή του δεύτερου συμφώνου ▪ Αρκετές φορές, τα [μπ] και [ντ] μέσα στη λέξη είναι οι άλλες μορφές των [μβ] και [νδ]: κόμβος → κόμ̂πος, ένδεκα → έν̂τεκα ▪ Αυτό που ουσιיαστικά τρέπεται είναι το δεύτερο σύμφωνο ▪ Όταν γράφω και τα δίψηφα [γγ/γκ], [μπ], [ντ] αφορούν δύο φθόγ̂γους, προσθέτω ένα διיακριτικό ώστε να αναγνωρίζουν απαξάπαν̂τες πώς προφέρον̂ται ▪ Εάν δε γίνει η αναγ̂καία γραπτή διיάκριση ανάμεσα στα έρρινα και τα άρρινα δίψηφα, σε λίγον καιρό θα αναφερόμαστε στην αλλοίωση και τον ψευδισμό της Κοινής Νεοελληνικής (κόμπος [b] ⇔ κόβος, έντεκα [d] ⇔ έδεκα, άγγελος [g] ⇔ agel ≠ angel < άγ̂γελος)

Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2018

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ-ΠΡΟΕΡΡΙΝΩΣΗΣ (ΚΥΡΙΩΣ ΤΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ -ΜΠ ΚΑΙ -ΝΤ)



Γραπτή απόδοση:

Συνιστώ'ντας  την παρακολούθηση των εκπο'μπών, που γράφο'νται από ε'μπνευσμένους συ'γγραφείς του έ'ντεχνου λόγου, την Τρίτη στις έ'ντεκα και σαρά'ντα πέ'ντε και μεταδίδο'νται την Παρασκευή στις πέ'ντε και τριά'ντα πέ'ντε, ε'μπλουτίζουμε την πνευματικότητα των συ'μπολιτών μας προσφέρο'ντάς τους α'ντίστοιχα έ'ντονες συ'γκινήσεις.

Προφορική απόδοση (μετά τη συνεκφορά του τελικού -ν):

Συνιστώ'νταςτη'μπαρακολούθησητωνεκπο'μπών/

πουγράφο
'νται/

από
ε'μπνεβζμένουςσυ'γγραφείςτουέ'ντεχνουλόγου/

τη
'ντρίτη/στιςέ'ντεκακιαισαρα'νταπέ'ντε/

κιαιμεταδίδο
'νταιτη'μπαρασκεβή/

στιςπέ
'ντεκιαιτρια'νταπέ'ντε/

ε
'μπλουτίζουμετη'μπνεβματικότητατωνσυ'μπολιτώνμας/

προσφέρο'ντάςτουςα'ντίστοιχα/έ'ντονεςσυ'γκινήσεις//


Όπουμπλε οι απαλές (άτονες) συνηχήσεις την φθό'γγων.
               '     το ευ'φωνικό [ŋ] (ή και [μ], περίπτ. -μπ) πριν από
                     το δίψηφο σύμφωνο.
               /     στιγμιαία παύση.
              /      παύση.
             //      τέλος εκφοράς.
                    

(Aπόσπασμα από το σύ'γγραμμα: ''ΑΓΩΓΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ - Η ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ'').

© 1997,2004, 2020 Aris Vafias

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ-ΠΡΟΕΡΡΙΝΩΣΗΣ (ΚΥΡΙΩΣ ΤΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ ΓΓ/ΓΚ)



Γραπτή απόδοση:

Ο έ'γκριτος ε'γκληματολόγος Βα'γγέλης Ε'γγονόπουλος, στην καινούργια του συ'γγραφική παραγωγή, ε'γκαταλείπει την καθιερωμένη ε'γκληματολογική α'ντίληψη και ε'γκαινιάζει έναν καινούργιο τρόπο α'ντιμετώπισης των καθημερινών ε'γκλημάτων, α'γκαλιάζο'ντας συ'γκλονιστικά την πα'γκόσμια ε'γκληματικότητα.

Προφορική απόδοση (μετά τη συνεκφορά του τελικού -ν):

Οέ'γκριτοςε'γκληματολόγος/Βα'γγιέληςΕ'γγονόπουλος/ 

στη
'γκιαινούργιατουσυ'γγραφικήπαραγωγή/
                                                                                               ε
'γκαταλείπειτη'γκαθιερωμένηε'γκληματολογικήα'ντίληψη/ 
                              
κιαιε
'γκιαινιάζει/ 

ενα
'γκιαινούργιοτρόποα'ντιμετώπισηςτω'γκαθημερινών

ε
'γκλημάτων/α'γκαλιάζο'νταςσυ'γκλονιστικά/

τη'μπα
'γκόζμιαε'γκληματικότητα//


Όπουμπλε οι απαλές (άτονες) συνηχήσεις την φθό'γγων.
               '     το ευ'φωνικό [ŋ] (ή και [μ], περίπτ. -μπ) πριν από
                     το δίψηφο σύμφωνο.
                    η προφορά των διφθό'γγων χωριστά.
               /     στιγμιαία παύση.
              /      παύση.
             //      τέλος εκφοράς.
                    

(Aπόσπασμα από το σύ'γγραμμα''ΑΓΩΓΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ - Η ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ'').

© 1997,2004, 2020 Aris Vafias

Παρασκευή 19 Οκτωβρίου 2018

Η ΑΠΕΡΡΙΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΟΛΙΣΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ




Γιατί η απερρίνωση των  -γγ/γκ, -μπ, -ντ  στο μέσον των αμιγώς ελληνικών λέξεων (πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων) είναι ολίσθημα για την Κοινή Νεοελληνική και δεν πρέπει να γίνει αποδεκτή:

Κατ΄αρχάς οι ήχοι  -γκ, -μπ και -ντ  είναι οι α'ντίστοιχοι ηχηροί φθό'γγοι των  -κ, -π, -τ,  γι’ αυτό και απαρτίζουν μεταξύ τους φωνητικά ζεύγη (/κ-γκ/, /π-μπ/, /τ-ντ/).

Με πιο απλά λόγια σχηματίζο'νται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, με την εξής δι΄αφορά:  στο /κ/ οι φωνητικές χορδές είναι σε απόκλιση, δηλ. σε απόσταση η μία από την άλλη, με αποτέλεσμα η τριβή του αέρα σε αυτές να είναι ελάχιστη και η ταλά'ντωσή τους μικρή, οπότε ο ήχος του δεν έχει ιδι΄αίτερη έ'νταση· γι’ αυτό η γραμματική το χαρακτηρίζει άηχο φθό'γγο.

Α'ντίθετα, στο /γκ/ οι φωνητικές χορδές είναι σε σύ'γκλιση, δηλ. κο'ντά η μία στην άλλη, με συνέπεια η τριβή του αέρα σε αυτές να είναι έ'ντονη, η ταλά'ντωσή τους μεγάλη και ο παραγόμενος ήχος δυνατός, γι’ αυτό και το /γκ/ χαρακτηρίζεται ηχηρό.

Ομοίως για τα /π-μπ/ και /τ-ντ/, με τα /π/, /τ/ να είναι τα άηχα και τα /μπ/, /ντ/ τα ηχηρά. 
Για την ιδι΄όμορφη περίπτωση του /γγ/ θα μιλήσουμε παρακάτω, αφού μορφώνεται μέσα στη λέξη και ποτέ στη αρχή.

Στην αρχή της λέξης, τα δίψηφα  -γκ, -μπ και -ντ  προφέρο'νται όπως ακριβώς σχηματίζο'νται οι ήχοι τους στο λάρυ'γγα, δηλαδή είναι ατόφιοι, χωρίς προερρίνωση.

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις εξαιρέσεις στο μέσον των λέξεων, αφού τα δίψηφα σύμφωνα στη ρίζα τους είναι συ'μπαγή π.χ. τσουγκράνα /τσουγραν(ώ) + ανα <γρατσουνώ <γρατς/, αγκράφα /agrafe/, βεγγέρα /veggheria/, ξεμπερδεύω    
/ξε+μπερδεύω/, κακοντυμένος /κακός+ντύνω/ κ.λπ.

Στο μέσον της λέξης, τόσο λόγω της έ'ντονης ηχηρότητάς τους (η οποία δεν αφομοιώνεται εύκολα από τους υπόλοιπους φθό'γγους της λέξης), όσο και της περιοδικότητάς τους (τακτής χρήσης τους) με συνέπεια να κατακερματίζεται η ροή και να χάνεται η πλαστικότητα του λόγου, παρεμβάλλο'νται τα ευ'φωνικά σύμφωνα /μ/ ή /ν/ κατά περίπτωση (έχουμε δηλ. προερρίνωση των δίψηφων συμφώνων), ώστε να απαλυνθεί ο τραχύς τους ηχητικός χαρακτήρας (ηχόχρωμα).

π.χ.:  /συνιστώ'ντας την παρακολούθηση των εκπο'μπών/  
/ο έ'γκριτος ε'γκληματολόγος Βα'γγέλης Ε'γγονόπουλος/   
α'ντί των:  /συνιστώντας την παρακολούθηση των εκπομπών/ 
/ο έγκριτος εγκληματολόγος Βαγγέλης Εγγονόπουλος/

Πέραν αυτού, στη γλώσσα μας έχουμε πάρα πολλές σύνθετες λέξεις, οι οποίες στη ρίζα τους έχουν ως μέρος του πρώτου συνθετικού το τελικό /ν/, π.χ. σύ'νταγμα (συν+τάσσω) [ύστερα από την επίδραση του ηχηρού /ŋ/ στο /τ/ και τη μετατροπή του δεύτερου στο α'ντίστοιχο ηχηρό, δηλ. το /ντ/], ε'γγονός (εν+γόνος) [με το /γ/ να επηρεάζει τον αρχικό σχηματισμό του /ν/ και να τον μεταθέτει στη μαλακή υπερώα, δηλ. σε άγμα /ŋ/, που λόγω της επαφής τού πίσω τμήματος της γλώσσας με το α'ντίστοιχο της υπερώας, συ'μπαρασύρει το παρακείμενο /γ/ σε έ'ντονη ουράνωση και το μετατρέπει σε /γγ/ (εξ ου και η ονομασία του· άγμα < αρχαίο ἄγνυμι = θραύω - σπάω, ακριβώς λόγω αυτής της χαρακτηριστικής του ιδι΄ότητας).

Μια πιο ιδι΄αίτερη ανάλυση για να γίνει απόλυτα κατανοητό, είναι η ακόλουθη: εν+γόνος> εγ+γόνος (όπου  /εγ/  όπως:  έγχορδο, ελέγξιμος κ.λπ.) > εŋ+γόνος> εŋγγονός> ε/γ/γγονός (με το /γ/ να δηλώνει το άγμα /ŋ/) > εγγονός], έ'γκριση (εν+κρίνω) [ύστερα από την επίδραση του ηχηρού /ŋ/ στο /κ/ και τη μετατροπή του δεύτερου στο α'ντίστοιχο ηχηρό του που είναι το /γκ/. 

Ανάλογη δηλ. περίπτωση με αυτή του /σ/, που πριν από ηχηρό σύμφωνο μετατρέπεται σε άτονο /ζ/, π.χ.:  γράφουμε /κόσμος/ αλλά λέμε /κόμος/].    

 Ομοίως και στις σύνθετες λέξεις που το πρώτο συνθετικό τελειώνει σε -ν και το δεύτερο αρχίζει από /π/, π.χ.  πά'μπολλα (< παν+πολύς) [ύστερα από ενεργοποίηση του /μ/ από το /ŋ/ (κατά τη συνεκφώνηση του /ŋ/ με το 

/π/) και παρεμβολή-επίθεση του πρώτου (μ) στο /π/, με συνέπεια τη μετατροπή του /π/ σε /μπ/]. 

Στην πραγματικότητα είναι το προϋπάρχον μαλακοϋπερωικό Ν (ŋ), δηλ. το άγμα, που τα προκαλεί όλα. Γι΄αυτό στο δίψηφο  /μπ/ έχουμε διττή συνήχηση (ŋμ), με ε'ντονότερη αυτήν του /μ/ λόγω της προωθημένης του θέσης-γειτνίασης με το  
/μπ/.                                   
Για του λόγου το αληθές, αν κάποιος συνεκφωνήσει αργά ένα φωνήεν με το /μ/ κλείνο'ντας απαλά τα χείλη (π.χ. οοομμ), θα παρατηρήσει ότι παρεμβάλλεται ισχνά το /ŋ/ (οοοŋμμ).

Οι παραπάνω ευ'φωνικές συνηχήσεις, προκύπτουν από τις εκούσιες μεταθέσεις των φθό'γγων-ήχων και τις απαλές τριβές τους (ουρανώσεις, μία εξ αυτών και η προερρίνωση), με σκοπό το αρμονικό τους συ'νταίριασμα και είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία που κοσμούν τη γλώσσα μας και αναδεικνύουν τη μαγεία της Ελληνικής.

Ας μην τις χάσουμε!...

''Οι Έλληνες κατά την ομιλία τους, καταφέρνουν να δημιουργούν δίνες στην ατμόσφαιρα. 
Η μαγεία είναι πώς να χειρίζεσαι τις ενέργειες μέσω της γλώσσας και της ομιλίας''. (Σολομών)

Αθήνα,10/04/2017                                                                                                               

© Άρης Βαφιάς, MA RCSSD
Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΛΕΞΕΩΝ ΤΟΥ ΤΟΝΙΚΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ




Δευτέρα 15 Οκτωβρίου 2018

ΕΝΑΣ ΤΟΝΟΣ (') ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟΣΤΡΟΦΟΣ (΄) ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΛΥΣΟΥΝ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟ ΜΕΙΖΟΝ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ





                                                         ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ: 


Μέχρι σήμερα γράφω          και λέω εσφαλμένα          ενώ πρέπει να πω

                                   φεγγάρι                           φεγγάρι                           φεŋγγάρι (αλλιώς φενγγάρι)
                                                                                                                                                    
                                   αγκίστρι                           αγκίστρι                          αŋγκίστρι (αλλιώς ανγκίστρι
                                                                                                                                     
                                   αμπέλι                             αμπέλι                            αμμπέλι
 
                                   πέντε                               πέντε                              πέŋντε (αλλιώς πένντε)  κ.λπ.
                                                                                                                                                                     

Πλέον θα γράφω   φε'γγάρι   (με τον τόνο να δι'ευκρινίζει το άγμα, δηλ. την προφορά του ευ'φωνικού
/ŋ/, πριν από το δίψηφο σύμφωνο)

                               α'γκίστρι

                               α'μπέλι      (παρατείνο'ντας ελαφρώς τον ήχο του /μ/)

                              πέ'ντε  κ.λπ.                                                                                                                                       

Θα συνεχίζω να γράφω    βεγγέρα    και να λέω    βεγγέρα   (γιατί έτσι έμαθα καλώς ή κακώς, ή νομίζω πως πρέπει να προφέρω πά'ντoτε τα  γγ/γκμπ, ντ  στη γλώσσα μου).


Ομοίως θα γράφω       τσουγκράνα       και θα λέω       τσουγκράνα

                                      μπουμπουνητό                           μπουμπουνητό

                                      ξεντύνω, έμπαινα                       ξεντύνω, έμπαινα
  
                                      μπαλάντα, βίντεο                        μπαλάντα, βίντεο   κ.λπ.


Βλέπω γραμμένες τις λέξεις:
    
παγ΄γνωσία,  συγ΄γνωστός (με απόστροφο ή μικρό πλάγιο τόνο) και ξέρω πλέον ότι πρόκειται για το μαλακοϋπερωικό Ν (ŋ), οπότε θα πω  α'ντίστοιχα  παŋγνωσία, συŋγνωστός (πανγνωσία, συνγνωστός), χωρίς να επηρεάζεται η ιστορική τους γραφή.


Γράφω πλέον     κομ΄πιούτερ        για να  προφέρω        κομ-πιούτερ (και όχι κομπιούτερ)

                             κο'μπιουτεράκι (με τόνο πριν
                             από το δίψηφο σύμφωνο)                       κομμπιουτεράκι (και όχι κομπιουτεράκι)
                           
                             μον΄τάζ               για να  προφέρω        μοŋτάζ (μον-τάζ)

                             μο'ντάρισμα                                             μοŋντάρισμα (μονντάρισμα)

                             μπουμπουνίζο'ντας                                  μπουμπουνίζοŋντας  
                                                                                             (μπουμπουνίζονντας)

                             μπα'μπού                                                 μπαμμπού

                             μπομπονιέρα                                           μπομπονιέρα

                             βεντέτα, βε'ντέτα                                      βεντέτα (δι΄ασημότητα) 
                                                                                             βεŋντέτα (εκδίκηση)                                                                                                                                         
Δι'ευκρίνιση:

Δε μου αρέσει ο πλάγι’ος τόνος στο  ''δαν΄τέλα''  ή το  ''σαμ΄πάνια'';!…   
Χρησιμοποι’ώ  την απόστροφο  (δαντέλα, σαμπάνια), το ίδιο είναι.
Δε μου αρέσει  ο (μικρός) τόνος πριν από τα  γκ/γγ, μπ και ντ ;!… 
Τον βάζω στο έ'γκοιλο των πρώτων ψηφίων τους (δηλαδή στα /γ/, /μ/ και /ν/ α'ντίστοιχα).

π.χ.:
  





1. Πώς προφέρω το /ŋ/;!...

Ακριβώς όπως στις λέξεις:  τάνκερ, νεράντζι, ίντσα, εγχείρημα, έγχορδο, ελέγξιμος, σύσφιγξη, μάρκετινγκ, πάρκινγκ  κ.λπ.

2. Πώς είναι δυνατόν να γνωρίζω την προφορά των λέξεων για να τις γράψω αναλόγως;!...

Μα γι’ αυτό το λόγο γίνεται η παραπάνω εισήγηση: για να μάθουμε να προφέρουμε σωστά.
Στην αρχή θα γράφουν και θα προφέρουν οι άλλοι σωστά για μένα.
Σε αυτό θα βοηθήσουν οι νέες εκδόσεις, τα κείμενα που θα γράφο'νται και τα βιβλία που θα τυπώνο'νται με αυτόν τον τρόπο.
Ο έ'ντυπος και ο ηλεκτρονικός τύπος, το δι'αδίκτυο. Οι επιγραφές και οι δι’άφορες επισημάνσεις.
Οι υπότιτλοι στην τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τους ψηφιακούς δίσκους και εν γένει σε όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή Επικοινωνίας.
Eγώ απλώς θα βλέπω, θα ακούω, θα εξοικειώνομαι και σιγά-σιγά θα μαθαίνω. 
Γιατί η δύναμη των ακουσμάτων τής γλώσσας είναι μεγάλη, με τους ήχους της να μεταφέρο'νται ταχύτατα, ακούσια και ατόφια, από στόμα (σε αυτί και από αυτί) σε στόμα.
Kι αν δεν μπορώ να γράψω έτσι, επειδή τόσα χρόνια έμαθα δι'αφορετικά και μου είναι δύσκολο, δεν πειράζει. 
Τουλάχιστον θα έχω προσπαθήσει. 
Ούτως ή άλλως θα έχω μάθει αρκετά, αφού ο καθένας μας όσο ζει μαθαίνει.
Το σημα'ντικότερο όμως είναι ότι, με την υπομονή και τη θετική μου στάση θα έχω συμβάλει στο να 
μάθουν οι άλλοι και κυρίως οι νέοι να προφέρουν σωστά.
Θα έχω βοηθήσει τους δασκάλους στα σχολεία να κατανοήσουν την προφορά και να διδάξουν στα παιδιά μας τη γλώσσα μας πιο καλά, όπως και πάρα πολλούς σαν εμένα, που αγωνιούν και θέλουν να μιλούν σωστά, να ανακαλύψουν τον πλούτο, τη μουσικότητα και τη μαγεία της ωραιότερης και σχεδόν μακροβιότερης ζώσας γλώσσας του κόσμου.
Αρκεί θέληση να υπάρχει.

© Αθήνα, 20/03/2017
Αρ. Κατ.: 32.215/20.3.2017



                                                                                                 Με εκτίμηση,

                                                                                           Άρης Βαφιάς, ADVS*
                                                                               Kαθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής
                                                *(ΜΑ, Royal Central School of Speech & Drama - University of  London)