ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΔΑΣΚΑΛΟ, ΗΘΟΠΟΙΟ ΚΑΙ ΔΙἈΝΟΗΤΗ, ΛΥΚΟΥΡΓΟ ΚΑΛΛΕΡΓΗ

Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΟΡΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ, ΤΗΝ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ, ΤΟ ΡΟN̖TΗΡΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Το μεγάλο δάσκαλο και ηθοποιό του Θεάτρου μας Λυκούργο Καλλέργη, τον θυμάμαι πρώτη φορά στην παράσταση του Εθνικού «Ο Σεβάσμιος Πολιτικός» του βραβευμένου με Νομπέλ Τόμας Έλιοτ, το 1972, όπου ενσάρκωνε το Λόρδο Κλάβερτον και ο πατέρας μου το Φεντερίκο Γκόμεθ. (Φυσικά στο παρελθόν είχαν συμ̂παίξει αρκετές φορές στο θέατρο, τον κινηματογράφο και το ραδιיόφωνο και έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση ο ένας προς το πρόσωπο του άλλου· τόσο σε επίπεδο ανθρώπων, όσο και δασκάλων - καλλιτεχνών).

Δύο χρόνια αργότερα, τον ξαναείδα στο «Θάνατο του Δανיτόν» του Μπύχνερ· σε ένα πολύ δυνατό και πολυπρόσωπο έργο, με ένα επιτελείο σπουδαίων ηθοποιών στις τάξεις του Εθνικού, όπου υποδυόταν το Ροβεσπιέρο και ο πατέρας μου τον Εισαγ̂γελέα Φουκέ.

Από την παράσταση «Ο Σεβάσμιος Πολιτικός»

«Ο Θάνατος του Δανיτόν»: Ο Καλλέργης (κάτω στο κέν̂τρο)
και ο πατέρας μου στην έδρα (δεύτερος από αριστερά)

Και στα δύο αυτά έργα μού είχε κάνει ιδιיαίτερη εν̂τύπωση, τόσο η επιβλητική του παρουσία όσο και το ηχόχρωμα της φωνής του. Στην πραγματική ζωή ήταν ένας πολύ γλυκύς, οξυδερκής και προσηνής άνθρωπος· καμία σχέση με τη σοβαρότητα και το κύρος που ως ηθοποιός απέπνεε επί σκηνής. 

Το 1977, πάν̂τα με το Εθνικό, έπαιξαν στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού, στη «Μήδεια» του Ευριπίδη· εκείνος το ρόλο του Αιγέα και ο πατέρας μου τον Κρέον̂τα.

ΤΙΤΛΟΙ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

«ΡΑN̖TΕΒΟΥ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ» (1960)

*Το σενάριο της οποίας είχε γράψει ο πατέρας μου και στο έργο είχε συμ̂παίξει και με τη μητέρα μου.

Το 1988, στις εξετάσεις αποφοίτησής μου από την Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Ωδείου Αθηνών, Πρόεδρος της Επιτροπής του Υπουργείου Πολιτισμού ήταν ο  Λυκούργος Καλλέργης.

Για τις διπλωματικές εξετάσεις είχα προετοιμάσει δύο σκηνές, σε διδασκαλία του πατέρα μου. Στην πρώτη σκηνή υποδυόμουν  τον Ντομένικο Σοριάνο, από το έργο «Φιλουμένα Μαρτουράνο» του Εντουάρντο Ντε Φιλίππο και στη δεύτερη το Σμιρνώφ από την «Αρκούδα» του Ανיτόν Τσέχωφ. (Υπόψιν ο Καλλέργης έχει μεταφράσει μοναδικά τα περισσότερα έργα του κορυφαίου ρώσου δραματουργού).

Ο Καλλέργης, όπως και τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής, ενθουσιיάστηκαν από την παρουσίαση και με αξιολόγησαν με Άριστα. Μάλιστα, όταν ολοκληρώθηκαν οι εξετάσεις, εκφράστηκε με πολύ κολακευτικά λόγια στον πατέρα μου για τον τρόπο απόδοσης του Τσέχωφ.

Το 2004, ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος με ετίμησε με το προλόγισμά του στη Β' Έκδοση του έργου μου «Αγωγή του Προφορικού Λόγου – Η Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας».

Υπήρξε γενναιόδωρος απέναν̂τί μου (ίδιיον όλων των πραγματικά μεγάλων). Του είμαι πάν̂τα ευγνώμων και τον ευχαριστώ θερμά για τα επαινετικά του λόγια.

Σε αυτό, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «Διάβασα την εξαιρετικά ενδιיαφέρουσα μελέτη για την Αγωγή και την Ορθή Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας του καθηγητή Άρη Βαφιά και σπεύδω να τον συγχαρώ από καρδιάς για την πολύτιμη αυτή κατάθεσή του, πάνω σ’ ένα ζήτημα τόσο σοβαρό και εθνικό, που μέχρι σήμερα δεν έχει δοθεί από τους υπεύθυνους φορείς, καμία ιδιיαίτερη σημασία.

Πιστεύω ότι ο αποκαλυπτικός τρόπος που πραγματεύεται το θέμα, οι συγ̂κεκριμένες αναγωγές και προτάσεις του αλλά και οι ακριβείς υποδείξεις του, όχι απλώς χαρακτηρίζουν το έργο, αλλά οδηγούν με ευκολία τον αναγνώστη στη γνώση και κατανόηση της ορθής προφοράς της νεοελληνικής γλώσσας.

Η Νεοελληνική Γλώσσα είναι μία, ενιαία και αδιיαίρετη και πρέπει να διδάσκεται ιδιיαιτέρως και ομοιοτρόπως, στα Σχολεία και στα Πανεπιστήμια και πρέπει να γράφεται και να ομιλείται από το σύνολο του ελληνικού λαού.

Η γλώσσα αυτή βέβαια δεν πρέπει να αισιοδοξούμε ότι, στη γραφή και στην προφορά της θα διיαμορφώνεται μονάχη της, χωρίς την παρέμβαση της Παιδείας. Γιατί η γλώσσα, χωρίς να μπαίνει σε καλούπια, ακολουθεί κάποιους κανόνες. Κάθε αλλαγή όμως και κάθε πρόοδος στα θέματα γραφής και προφοράς της γλώσσας, πρέπει να αρχίζει από την οργανωμένη Παιδεία και από το Σχολείο. Υπάρχουν κανόνες γραπτοί και διδακτέοι. Και είναι προφανές ότι η γλώσσα δεν πρέπει να κυλάει σαν το ποτάμι, που ανοίγει μόνο του το δρόμο προς τη θάλασσα -προς τη γνώση- χωρίς ο άνθρωπος να παρεμβαίνει και να χαράζει και να διיαμορφώνει την κοίτη αυτού του ποταμού.

Σε αυτή την ελεγχόμενη πορεία της γλώσσας προς το ποτάμι, η διיαμορφωτική παρέμβαση του αγαπητού καθηγητή Άρη Βαφιά, αποτελεί την πολυτιμότερη και τη χρησιμότερη προσφορά. Είναι άξιος παν̂τός επαίνου και πάσης αποδοχής».

Τον Καλλέργη τον απασχολούσε βαθύτατα το θέμα της ορθής εκφοράς του νεοελληνικού λόγου. Είχε ιδιיαίτερη ευαισθησία στη σωστή προφορά της γλώσσας μας. Για αυτό το λόγο είχε ενστερνιστεί την πρόταση συμ̂πλήρωσης του αλφαβήτου μας με την προσθήκη των λατινικών [b], [d] και [g], τα οποία θα αποσαφήνιζαν την προφορά των έρρινων από τα  άρρινα δίψηφα συμφώνα (π.χ.: αμbέλι - έbα) και θα επέλυαν οριστικά το πρόβλημα και τη σύγχυση που δημιουργείται.

Λυκούργος Καλλέργης: «Η ορθόφωνη εκφορά του Νεοελληνικού Λόγου»

Το ίδιο ακριβώς ζήτημα, μείζονος σημασίας, απασχόλησε και συνεχίζει εν̂τόνως να απασχολεί και εμένα, αφού η παράλειψη των [μ] και [ν] δεν οδηγεί απλώς στην κακοφωνία αλλά και στον ψευδισμό της Κοινής Νεοελληνικής (π.χ.: κολύμπι [b] ⇔ κολύβηση), σε τέτοιο βαθμό, ώστε ενώ η ειδικότητά μου πραγματεύεται πολλά περισσότερα, να χρειάζεται να επικεν̂τρωθώ στην προφορά και για το λόγο αυτό:

1. να συγ̂γράψω δύο έργα αποκλειστικά για αυτήν (την Αγωγή του Προφορικού Λόγου και το Λεξικό Προφοράς)

2. να εισηγηθώ την πλήρη αξιοποίηση του τόνου και της αποστρόφου στο γραπτό λόγο, σε μία πιο διיακριτική μορφή (ή άλλων δυνητικών συμβόλων, όπως αυτά που χρησιμοποιώ στο παρόν άρθρο). Μάλιστα, το ερέθισμα και κατ’  επέκταση η εισήγησή μου, προέκυψε ως αν̂τιπρόταση στην άποψη του Καλλέργη για τη χρήση των λατινικών γραμμάτων, ώστε ως οικεία σύμβολα να μην ξενίζουν στο γραπτό λόγο, ούτε να βάλλουν την ιστορική μας ορθογραφία

 

3. να δημιουργήσω το παρόν ιστολόγιο και να δραστηριοποιηθώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με σκοπό (όπως αναφέρεται και στην κεφαλίδα του ιστολογίου), τη διיάσωση και διיάδοση της Προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής.

Το άρθρο αυτό συν̂τάχθηκε μετά από προσωπική μου ανάγ̂κη να αποτίσω φόρο τιμής, στον εξαίρετο άνθρωπο και δάσκαλο του θεάτρου και της γλώσσας μας, Λυκούργο Καλλέργη.

Ο Καλλέργης (αναφέρομαι σε παρόν̂τα χρόνο γιατί κάποιους ανθρώπους, ακόμη και εάν έχουν φύγει, τους έχουμε μέσα μας), αποτελεί πρότυπο ήθους, συναδελφικότητας, ευγένειας, ταπεινοφροσύνης, εργατικότητας και ορθής εκφοράς λόγου. Ό,τι δηλαδή χρειάζεται ένας ηθοποιός για να ποιήσει ήθος (γιατί εύκολα το ξεχνάμε αυτό) και να ολοκληρωθεί ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης. Σε κάθε ευκαιρία τον μνημονεύω, πάν̂τοτε, με βαθιά εκτίμηση και αγάπη. 

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Η Μαρίκα Κοτοπούλη για την προφορά της Κοινής Νεοελληνικής

Όλη η ιστορική μας ύπαρξη είναι η γλώσσα

Όχι άλλοι βιασμοί ή βρυχηθμοί στην προφορά της Κοινής Νεοελληνικής 

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

Ο ΜΙΝΩΤΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ

 

Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΞΕΝΟΥΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ - ΗΘΟΠΟΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

«Δεν ξέρω τι εμ̂πειρία έχει το ξένο θέατρο. Ξέρω όμως τι εμ̂πειρία έχει το δικό μας θέατρο, το οποίον ασχολείται επί πάρα πολλά έτη και οργανωμένα πλέον, για τα φεστιβάλ των Αθηνών και το φεστιβάλ Επιδαύρου.

Επί ένα τέταρτον αιώνος, κάθε χρόνο, δοκιμάζει τις δυνάμεις του και την τεχνική του, για να μπορέσει να ερμηνεύσει τα αρχαία έργα.

Ε, ξένοι δεν νομίζω ότι ασχολούν̂ται όσο πολυασχολούμαστε εμείς. Άλλωστε εμείς έχουμε γεννηθεί με το προνόμιο να έχουμε κληρονομήσει αυτά τα τεράστια έργα, αλλά συγχρόνως και την υποχρέωση να τα ερμηνεύσουμε. Άρα, προσπαθούμε επί πολλά έτη και πολλές γενεές να φτάσουμε σε κάποιο αποτέλεσμα.

Οι πάρα πολλοί καλλιτέχναι που ετίμησαν με την παρουσία τους αυτό το χώρο, έχουν πεθάνει· και εμείς έχουμε μείνει και προσπαθούμε να συνεχίσουμε το έργο τους.

Νομίζω ότι οι ξένοι πρέπει να είναι πάρα πολύ ευχαριστημένοι με αυτό που κάνουμε στο Αρχαίο Δράμα, διיότι οι ίδιοι δεν έχουν τίποτα να μας αν̂τιπαρατάξουν. Βεβαίως, σε άλλο είδος θεάτρου, δεν συζητώ· διיότι έχουν και αυτοί τα δικά τους: όπως οι Εγ̂γλέζοι στον Σαίξπηρ ή οι Γάλλοι στο Μολιέρο.

Ο Διονύσης Φωτόπουλος είναι εις τη γραμμή του Φωκά. Δηλαδή το εξαίσιο φόρεμα που μου έχει κάνει, ξεκινάει από την αισθητική του Αν̂τώνη Φωκά· τον οποίον συνεχίζει.

Δεν υπάρχει άλλη λύση για μας, από το ένδυμα του πέμיπτου προ Χριστού αιώνος, όπου εγράφησαν αυτά τα έργα. Δηλαδή λέω ότι όλες οι παραστάσεις που αποτολμούν σήμερα να βάλουνε ρούχα του τριάν̂τα ή του πενήν̂τα, ή του τριάν̂τα έξι ή του δέκα… είναι όλα σκηνοθετικές ανοησίες και αν̂τικαλλιτεχνικές πράξεις, οι οποίες έπρεπε να  τιμωρούν̂ται αυστηρώς.

Εάν βάλεις τον Οιδίποδα, πριν τον γράψει ο Σοφοκλής, ήτανε τσοπάνος. Δηλαδή... έπρεπε να φοράει προβιές, έπρεπε να φοράει… Ναι, Ταρζάν».  (Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 1977)

– Φυσικά για χρήση μικροφώνου σε αυτές τις παραστάσεις, ούτε λόγος! Απλά, αδιיανόητη. Θέατρο χωρίς Ορθοφωνία δε γίνεται· πόσο μάλλον Αρχαίο Δράμα στην Επίδαυρο. 

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.

                 

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Στέφανος Κυριακίδης - Ο τελευταίος των Μοϊκανών: Η ορχήστρα της Επιδαύρου κατάν̂τησε πίστα

Κώστας Καστανάς - Έχει εκφυλιστεί η Επίδαυρος, χρειάζεται αγρανάπαυση και Ορθοφωνία

Δημήτρης Ρον̂τήρης - Ένας ενορχηστρωτής του δραματικού λόγου και ο εισηγητής της Ορθοφωνίας στην Ελλάδα

Οι θέσεις μου, στη διημερίδα της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, για τη διδασκαλία της Αγωγής του Προφορικού Λόγου και της Φωνής

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς  

ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΦΟΡΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - Γ' ΜΕΡΟΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ «ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ

ΜΕ ΤΟΝ ΗΛΙΟ» [ΕΚΔΟΣΕΙΣ 1919 & 1938]

Στη συλλαβική αύξηση ρημάτων που αρχίζουν από δίψηφο σύμφωνο (π.χ.:
μπαίνω - μπω), σιγούν̂ται τα [μ], [ν] και το σύμ̂πλεγμα προφέρεται ατόφια.

* (ε)τέν̂τωνε [(ε)τέŋdωνε] < τεν̂τώνω
Το ρήμα δεν αρχίζει από δίψηφο σύμφωνο ώστε να σιγείται το [ν].
** ημ̂πορούσε [ηɱbορούσε] < ημ̂πορώ < εμ̂πορώ < ευπορώ/ έμ̂πορος
αλλά μπορώ > μπορούσε [b] (δημ.) – (ε)μπήκε [b] < μπαίνω

* τον + τσοπάνη → τον+τ+σοπάνη → τοŋd̥+σοπάνη →
→ τοŋd̥z̥οπάνη [τοŋτz̥οπάνη]
* τον + τσακώσουν → τον+τ+σακώσουν→ τοŋd̥+σακώσουν →
→ τοŋd̥z̥ακώσουν [τοŋτz̥ακώσουν]

* Κατά τη συμ̂προφορά των λέξεων, δηλ. όταν δε μεσολαβεί παύση
στο λόγο, το [σ] τρέπεται σε άτονο [ζ]: πατέρας + να → πατέραz̥να 

* Με τροπή του φατνιακού [ν] σε μαλακοϋπερωικό:
τον + Τζανή → τοŋτζανή

* τον + πάŋgο → τοɱb̥άŋgο (συνήχηση των [μ] και [ν])

έμπα [b]

* την + τσιɱbίδα → τηŋτz̥ιɱbίδα (συνήχηση των [ν] και [μ])

* δεν + κάθοŋdαι [κάθον̂ται] → δεŋg̊άθοŋdαι (διττή συνήχηση του [ν])
τσιμπούκι [b] (< τουρκ. çubuk)

Τα ευ̂φωνικά [μ], [ν] σιγούν̂ται σε λέξεις που αρχίζουν από δίψηφο
σύμφωνο και έχουμε άμεση επανάληψή του, ώστε να δι

י

ατηρείται η
ηχητική ακολουθία (περίπτ. μπουμπούνισε), όπως και στις ξένες οι
οποίες εν̂τάσσον̂ται στο κλιτικό μας σύστημα (π.χ.: μπομπονιέρα).
Όμως θα πούμε: μπαμ̂πού (< αγ̂γλ. bamboo - άκλ.) και όχι μπαμπού [b]
απαν̂τώ → απαν̂τών̂τας [απαŋdώŋdας] κ.ο.κ.

* Ρήγας + δεν + ξέρει → Ρήγαz̥δεν + ξέρει → Ρήγαz̥δεν+κσέρει →
→ Ρήγαz̥δεŋg̊+σέρει → Ρήγαz̥δεŋg̊z̥έρει

Παραθέτω τα παραπάνω κείμενα αποδομένα με βάση την εισήγησή μου για το γραπτό λόγο, προκειμένου να μάθουν οι επόμενες γενιές να προφέρουν σωστά τη γλώσσα μας (!)

Η ΚΥΡΑ-ΧΑΪΔΩ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟN̖TΙΚΙ

«Ντουλάπι εγύρευες, ε;

Πάλι ψωμί μού ήθελες;

Γιατί να χώνεσαι παν̂τού;

Αν σ’ αρέσει, έμπα πια σε ντουλάπι».

Αυτά έλεγε η κυρα-Χάιδω με θυμό

και εφώναξε τη Χιόνα:

«ψι, ψι, ψι... Χιόνα, έλα!

Χιόνα, ένα πον̂τίκι! Ένα πον̂τίκι!»

Το πον̂τίκι εγύριζε ανήσυχο μέσα σε μια φάκα.

Ετέν̂τωνε τα αφτιά του.

Εκοίταζε να κόψει το σύρμα, μα δεν ημ̂πορούσε·

αυτού που εμπήκε, δε θα μπορέσει πια να φύγει.

«Νίαου! νιάου!», έρχεται η Φιόνα...

ΠΑΙΖΟΜΕ ΤΟΝ ΚΟΥΤΣΟ ΛΥΚΟ;

Όλα τα παιδιά έχουν διיάλειμμα.

– «Τζανή, Τζανή! Παίζομε τον κουτσό λύκο;...», εφώναξεν ο Ρήγας.

– «Παίζω, Ρήγα. Κάμε εσύ τον κουτσό λύκο και εγώ θα κάμω τον τσοπάνη», απάν̂τησεν ο Τζανής.

– «Παίζομε και εμείς, παίζομε και εμείς!», φωνάζουν τότε και άλλα παιδιά.

Και αρχίζουν το κυνηγητό.

Ο Ρήγας πηδά κούτσα-κούτσα, εδώ και εκεί!

Τα άλλα παιδιά είναι οι τσοπάνηδες.

Πάνε πίσω από το Ρήγα και κουτσαίνουν.

Τον κυνηγούν, μα δεν μπορούν να τον τσακώσουν.

Όλο ξεφεύγει.

Κοιτάτε τον!... Σαν κατσίκι πηδά.

Ο ΓΕΡΟ-ΒΑΓ̖ΓΕΛΗΣ, Ο ΤΣΑΓ̖ΚΑΡΗΣ

– «Παππούλη! Είπεν ο πατέρας να μου μπαλώσεις τα παπούτσια»,

εφώναξεν ο Ρήγας και εχαιρέτησε το γερο-τσαγ̂κάρη, το Βαγ̂γέλη.

Ο Βαγ̂γέλης όμως δεν ακούει.

Κον̂τά σ’ ένα χαμηλό πάγ̂κο δουλεύει ακόμη.

Ο γερο-τσαγ̂κάρης πότε ράβει και πότε καρφώνει.

Ράβει και τεν̂τώνει τους αγ̂κώνες, σα να μαλώνει.

Καρφώνει, και σ’ όλο το τσαγ̂κάρικο ακούγεται: τακ, τακ! Τοκ, τοκ!

– «Ε, κυρ-Βαγ̂γέλη! Δεν ακούς; Εχάλασαν πάλι τα παπούτσια μου!»,

εφώναξε πιο δυνατά ο Ρήγας.

– «Εσύ είσαι, Ρήγα, και δε σε εκατάλαβα; Εχάλασαν πάλι τα παπούτσια! Εγώ την Τετάρτη τα έραψα. Τι είναι αυτά;», είπε ο γερο-Βαγ̂γέλης, ο τσαγ̂κάρης.

– «Παίζω τον κουτσό, κυρ-Βαγ̂γέλη, με τον Τζανή, τον εγ̂γονό σου!», του απαν̂τά ο Ρήγας.

Εχαμογέλασε ο γερο-τσαγ̂κάρης και είπε: «Παιδιά μου, γεια να ‘χετε, και να παίζετε πάν̂τα τον κουτσό! Εδώ είναι ο γερο-Βαγ̂γέλης, ο τσαγ̂κάρης».

ΠΑΙΖΟΜΕ ΤΙΣ ΔΑΣΚΑΛΕΣ;

– «Κορίτσια, κορίτσια!... Παίζομε τις δασκάλες;», εφώναξεν η Ρήνα.

– «Παίζομε, παίζομε!», απάν̂τησαν η Βαγ̂γελίτσα, η Φανή και άλλα κορίτσια.

– «Καθήστε εδώ σε αυτό τον πάγ̂κο», είπεν η Ρήνα.

«Εσείς θα είστε τα παιδιά και εγώ η δασκάλα σας».

Τα κορίτσια εκάθισαν αμέσως.

Φωνάζουν και περιμένουν τη δασκάλα να αρχίσει το μάθημα.

Εφόρεσεν η Ρήνα στη μύτη τα γυαλιά της γιαγιάς.

Επήρε στο χέρι μια μεγάλη ρίγα και εστάθηκε κον̂τά στο παράθυρο.

Όλα τα κορίτσια εσώπασαν και την εκοίταζαν στα μάτια.

Και η δασκάλα των άρχισε να λέγει μίαν ωραία ιστορία.

ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΒΡΕΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑ ΦΟΡΤΩΜΕΝΟΣ

Βιαστικά περνούσε από κει μια κότα. Είδε το γάιδαρο να βρέχεται και του είπε:

«Βρέχεσαι, καημένε! Φύγε, έμπα μέσα! Θα χαλάσεις τη φορεσιά σου».

– «Καλύτερα βρεμένος, παρά φορτωμένος...», απαν̂τά ο Ψαρής. Και συλλογίζεται το βαρύ φόρτωμα και τη μαγ̂κούρα του γερο-Κανέλη.

ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ

Η Ρήνα τα γύριζε συχνά με την τσιμ̂πίδα για να μην καπνίσουν. Κι ο Ρήγας περίμενε να ψηθούν.

Τσακ!... Έσκασε ένα κάστανο και πήδησε ψηλά. Η Βάσω άκουσε τον κρότο και ξύπνησε.

– «Το δικό μου είναι αυτό», είπε. Άπλωσε το χέρι και γύρευε να το πάρει.

– «Όχι, αυτό είναι του Ρήγα!», είπε η γιαγιά.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΦΤΙΑΝΟΥΝ ΧΙΟΝΑΝΘΡΩΠΟ

Οχτώ παιδιά παίζουν στο σπίτι του Ρήγα.

Κάτι φτιάνουν. Πηγαίνουν κι έρχον̂ται.

Βγαίνουν και μπαίνουν. Ούτε στιγμή δεν κάθον̂ται.

Τα βλέπετε στη μέση της αυλής; Πόσο χιόνι μάζεψαν!...

Φτιάνουν πρώτα-πρώτα ένα κορμί.

Ύστερα φτιάνουν ένα κεφάλι· και χέρια και πόδια.

Του βάζουν στο στόμα ένα τσιμπούκι για να καπνίζει.

Ύστερα του δίνουν στο χέρι κι ένα μακρύ ραβδί.

«Θα ξυλίζει τ’ άταχτα παιδιά», λέει η Βαγ̂γελίτσα.

«Έτσι γδυτός, θα κρυώνει!», λέει η Ρήνα· και στη στιγμή του ρίχνει στη ράχη ένα πανωφόρι.

Τώρα πια δεν κρυώνει ο χιονάνθρωπος.

Ο Βελής όμως δεν τον αφήνει ήσυχο. Τον κοιτάζει από μακριά, τον γαβγίζει και γυρεύει να τον δαγ̂κάσει.

Ο χιονάνθρωπος όμως δε φοβάται τίποτα.

Ο ΡΗΓΑΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ

Ξαφνικά φύσηξε δυνατός αέρας.

Ύστερα άστραψε ο συννεφιασμένος ουρανός και μπουμπούνισε.

Τι μπόρα ήταν εκείνη!... Πρώτη φορά είδαν να πέφτει τόσο νερό.

Η θάλασσα θύμωνε και φούσκωνε· η βάρκα πήγαινε εδώ και κει.

Ζαλισμένος ο Ρήγας, δεν ξέρει τι να κάμει.

Μα να! Τους βλέπει ο Σγουρός, ο ψαράς.

Πηδά σε μια βάρκα και πηγαίνει κον̂τά τους.

Σε λίγο τους βγάζει στην ακρογιαλιά.

Όλοι τους είναι μουσκεμένοι.

«Ε, καπετάνιε!», λέει ο Σγουρός στο Ρήγα. «Δε φτάνει μονάχα η βάρκα· χρειάζεται και καραβοκύρης».

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH: 

Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.

             

             o    η άτονη φώνηση του φθόγ̂γου. 

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Μάθημα Προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής - Α' Μέρος

Μάθημα Προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής - Β' Μέρος

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΦΟΡΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - Β' ΜΕΡΟΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ

ΤΗΣ Α' ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ [ΕΚΔΟΣΗ 1965]

* Σε όλες τις περιπτώσεις προφέρεται το ευ̂φωνικό [μ] (τούμ̂πα - Τούμ̂πα)
 εκτός από αυτήν του μουσικού οργάνου (< ιταλ. tuba).

* σαν + καŋdήλι [καν̂τήλι] → σαŋg̊αŋdήλι
(με διττή συνήχηση του μαλακοϋπερωικού [ν])

Το δίψηφο σύμφωνο προφέρεται πάν̂τοτε ατόφια στην αρχή της λέξης·
ποτέ όμως κατά τη συμ̂προφορά:
γκιόνης [g], αλλά τον + γκιόνη → τοŋgιόνη

* Το τελικό [ν] δεν απαλείφεται ποτέ, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει
από συγ̂κοπτόμενο σύμφωνο, παρά μόνο ποιητική αδεία.
Επομένως: την + ντύνει → τηŋdύνει
(με τροπή του φατνιακού [ν] σε μαλακοϋπερωικό)

* Ο χρονικός σύνδεσμος «όταν», αναλόγως σε ποια λέξη δίνεται
το βάρος του τονισμού, άλλοτε συμ̂προφέρεται και άλλοτε όχι.
Στην προκειμένη περίπτωση η έμφαση δίνεται στο ρήμα (περνούν). 

* τις + λαɱbάδες [λαμ̂πάδες] → τιz̥λαɱbάδες

* διά [διיά] και όχι δια [δγια]. Άρα: διיάφορα (ό,τι και με τις υπόλοιπες
λόγιες λέξεις) και όχι δγιάφορα
** Όταν η δίφθογ̂γος συνιζάνεται, τότε μεταξύ του [μ] και αυτής συνηχείται
απαλά το [ν] (π.χ.: μί-α, αλλά μνια). Επομένως: ζήσεις + μνια → ζήσειz̥μνια

* τον + κάɱbο [κάμ̂πο] → τοŋg̊άɱbο
(ελαφρά συνήχηση των [ν] και [μ])

* τον +  κόσμο → τον + κόz̥μο → τοŋg̊όz̥μο

Παραθέτω τα παραπάνω κείμενα αποδομένα με βάση την εισήγησή μου για το γραπτό λόγο, προκειμένου να μάθουν οι επόμενες γενιές να προφέρουν σωστά τη γλώσσα μας (!)

ΤΟ ΜΠΑΣΤΟΥΝΙ

Ο Μίμης λύνει τα μάτια, κάνει μια τούμ̂πα και λέει γρήγορα:

– Παίρνω το μπαστούνι και σας κυνηγώ...

ΝΤΙΝ-ΝΤΑΝ, Η ΚΑΜ̖ΠΑΝΑ

Τα παιδιά σηκώνον̂ται κι ετοιμάζον̂ται.

Ντύνον̂ται με χαρά.

Θα πάνε στην εκκλησία.

ΣΤΟ ΤΖΑΚΙ

Κοιτάτε το τζάκι.

Λάμ̂πει από τη φωτιά.

Κοιτάτε και τα παιδιά.

Είναι κον̂τά στο τζάκι.

ΤΟ ΦΕΓ̖ΓΑΡΙ

«Φεγ̂γαράκι φωτεινό

φέγ̂γει από τον ουρανό.

Σαν καν̂τήλι κάθε βράδυ

φέγ̂γει μέσα στο σκοτάδι».

Ο ΓΚΙΟΝΗΣ

– Γκιον, γκιον!

φωνάζει ο γκιόνης.

Ο γκιόνης είναι πουλί.

Είναι νυχτοπούλι.

Πετά στα δέν̂τρα.

Βλέπει το φεγ̂γάρι και φωνάζει:

– Γκιον, γκιον!

Η ΚΟΥΚΛΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ

Η Έλλη δεν πηγαίνει σχολείο.

Είναι, βλέπετε, μικρή ακόμη.

Μόλις έχει κλείσει τα πέν̂τε.

Κάθεται σπίτι μαζί με τη Λόλα.

Πότε παίζει με την αδερφή της

και πότε με την κούκλα της.

Την ντύνει και τη στολίζει.

Όταν τη βάζει να κοιμηθεί

τη νανουρίζει και λέει:

«Νάνι, νάνι το κουκλί μου

νάνι, νάνι το μωρό μου

νάνι, νάνι το παιδί μου

νάνι, νάνι το χρυσό μου.

Έλα ύπνε αγ̂κάλιασέ το

έλα παρ’ το αγάλι-αγάλι

κι ελαφρά να το κοιμήσεις

στη ζεστή σου την αγ̂κάλη.

Κοιμήσου και παράγ̂γειλα

στην Πόλη τα προικιά σου.

Στα Γιάννενα τα ρούχα σου

και τα χρυσαφικά σου».

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Να και η εκκλησία, που λέγεται Άγιיος Ιωάννης.

Έχει μεγάλη καμ̂πάνα, που ακούγεται παν̂τού.

Τα παιδιά κάνουν το σταυρό τους, όταν περνούν από την εκκλησία.

Κοιτάζουν μήπως ιδούν τον παπά, για να του φιλήσουν το χέρι.

Όλα τα παιδιά του σχολείου γνωρίζουν τον παπα-Ηλία.

Κι ο παπα-Ηλίας γνωρίζει όλα τα παιδιά του σχολείου.

Η ΛΑΜ̖ΠΡΗ

Ντιν-νταν, ντιν-νταν!

χτυπά τα μεσάνυχτα η καμ̂πάνα.

Δείτε την οικογένεια.

Πηγαίνει νύχτα στην εκκλησία.

Εμ̂πρός πηγαίνουν τα παιδιά.

Πίσω πηγαίνουν οι γονείς τους.

Όλοι κρατούν τις λαμ̂πάδες τους.

Όλοι φορούν τα καλά τους.

Ντιν-νταν, ντιν-νταν!

χτυπά χαρωπά η καμ̂πάνα.

Η φωνή της ακούγεται καθαρά.

Είναι σα να τους λέει:

– Ελάτε απόψε στην εκκλησία.

Είναι η νύχτα της Λαμ̂πρής.

Απόψε θ’ αναστηθεί ο Χριστός μας.

Ελάτε όλοι να εορτάσομε...

Μπαίνουν μέσα στην εκκλησία.

Εκεί όλα είναι ωραία.

Τα καν̂τήλια και οι λαμ̂πάδες καίνε

και σκορπούν γύρω φως.

Όλα είναι χαρούμενα απόψε

γιατί ο Χριστός θα αναστηθεί.

Χαρούμενα είναι και τα παιδιά.

Χαρούμενοι είναι και οι γονείς τους.

ΟΙ ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ

Στο τέλος η Άννα έπιασε μία.

Ήταν μια μικρή πεταλούδα.

Τα φτερά της ήσαν ωραία.

Είχαν διיάφορα χρώματα.

Η Άννα την κρατούσε απαλά

και της τραγουδούσε:

«Έλα πεταλουδίτσα μου

στάσου να σε τσακώσω·

δε θα σου τσαλακώσω

καθόλου τα φτερά.

Θα σε ταΐζω ζάχαρη

θα σου ‘χω για σπιτάκι

μεταξωτό κουτάκι·

θα ζήσεις μια χαρά...»

Η πεταλούδα όμως ήθελε να φύγει

κι αν είχε φωνή θα έλεγε:

«Για τη δική σου ζάχαρη

καθόλου δε με μέλει.

Των λουλουδιών το μέλι

μ’ αρέσει πιο πολύ.

Έχω τον κάμ̂πο τον πλατύ

τη χλόη τη δροσάτη

βασιλικό παλάτι,

κοπέλα μου καλή».

Η Άννα αγαπούσε την πεταλούδα

και γι’ αυτό την άφησε να φύγει.   

ΚΑΘΕ ΠΡΩΙ

Το πρωί σηκώνεται ο Μίμης

ανοίγει το παράθυρο και κοιτάζει τον ήλιο.

Ο ήλιος βγαίνει σιγά-σιγά.

Βγαίνει από το αν̂τικρινό βουνό.

Οι ακτίνες του είναι χρυσές και φωτίζουν όλο τον κόσμο.

Φωτίζουν τα σπίτια, τα δέν̂τρα.

Φωτίζουν τα βουνά, τα χωράφια.

ΚΑΘΕ ΒΡΑΔΥ

Κάθε βράδυ ο ήλιος πηγαίνει να κρυφτεί πίσω από το βουνό.

Βασιλεύει πέρα στη Δύση και σιγά-σιγά έρχεται η νύχτα.

Τα πουλιά πετούν στη φωλιά τους.

Κουράστηκαν όλη τη μέρα και θέλουν να ησυχάσουν.

Τα παιδιά μαζεύον̂ται στο σπίτι τους.

Σε λίγο έρχεται και ο πατέρας.

Κάθον̂ται όλοι και τρώνε.

Έπειτα από το βραδινό φαγητό, τα παιδιά κοιμούν̂ται ήσυχα.

ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ

Λίγο πριν φτάσουν στην κορυφή, είδαν και μια βρυσούλα.

Το νερό της έτρεχε τραγουδών̂τας και έκανε ένα μικρό ποταμάκι.

Όταν έφτασαν στην κορυφή, όλα τους φάνηκαν ωραία.

Από ψηλά είδαν τη θάλασσα και το μεγάλο κάμ̂πο.

Είδαν τα σπίτια του χωριού, που έμοιαζαν με άσπρα προβατάκια.

Όταν γύρισαν στο σπίτι τους, ήταν πια μεσημέρι.

Το τραπέζι ήταν στρωμένο.

Το είχε ετοιμάσει η θεία.

Έφαγαν με πολλή όρεξη.

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.

                 o   η άτονη φώνηση του φθόγ̂γου.

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Μάθημα Προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής - Α' Μέρος

Μάθημα Προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής - Γ' Μέρος

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς