Ένρινον είναι και το [γ], όταν ευρίσκεται προ των ουρανικών [κ], [γ], [χ] ή προ του [ξ]: άγκυρα, αγγείον, άγχω, άγξω (Αχιλλέας Τζάρτζανος) ▪ Συλλογιστείτε πώς προφέρεται το πρώτο [γ] στις λόγιες <παγγερμανισμός>, <παγγνωσία> ή <συγγνωστός>, στις οποίες, κατ’ εξαίρεση, δεν έχουμε τροπή του δεύτερου συμφώνου ▪ Αρκετές φορές, τα [μπ] και [ντ] μέσα στη λέξη είναι οι άλλες μορφές των [μβ] και [νδ]: κόμβος → κόμ̂πος, ένδεκα → έν̂τεκα ▪ Αυτό που ουσιיαστικά τρέπεται είναι το δεύτερο σύμφωνο ▪ Όταν γράφω και τα δίψηφα [γγ/γκ], [μπ], [ντ] αφορούν δύο φθόγ̂γους, προσθέτω ένα διיακριτικό ώστε να αναγνωρίζουν απαξάπαν̂τες πώς προφέρον̂ται ▪ Εάν δε γίνει η αναγ̂καία γραπτή διיάκριση ανάμεσα στα έρρινα και τα άρρινα δίψηφα, σε λίγον καιρό θα αναφερόμαστε στην αλλοίωση και τον ψευδισμό της Κοινής Νεοελληνικής (κόμπος [b] ⇔ κόβος, έντεκα [d] ⇔ έδεκα, άγγελος [g] ⇔ agel ≠ angel < άγ̂γελος)

Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2020

ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΟΛΑΚΗΣ - Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΠΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΕ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ



ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ*

(*Πρώην Σχολική Γραμματική Ε΄& ΣΤ΄Δημοτικού Χρ. Τσολάκη)

Λάμ̖πει ο ήλιος στα βουνά, στους κάμ̖πους το φεγ̖γάρι.

Κάλλιο πέν̖τε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει.

Από ρόδο βγαίνει αγ̖κάθι και από αγ̖κάθι βγαίνει ρόδο.

                 

ΠΑΝΔΑΙΣΙΑ ΕΥ̖ΦΩΝΙΚΩΝ ΣΥΝΗΧΗΣΕΩΝ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ
(Τηλεοπτική Συνέν̖τευξη)


ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ 
ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ 

«Με τις λέξεις ο ανθρώπινος εγ̖κέφαλος αιχμαλωτίζει το σύμ̖παν. Μέσα στις φόρμες των λέξεων γεννιούν̖ται οι σκέψεις.

Όπως τα ρεύματα των υδάτων κινούν̖ται στην κοίτη του ποταμού και, αν δεν υπάρχει αυτή, σκορπίζουν και χάνον̖ται, έτσι και οι σκέψεις κινούν̖ται στην κοίτη της γλώσσας και χάνον̖ται, όταν χάνεται εκείνη.

Από την ώρα που ο άνθρωπος αποκτά τις λέξεις, η κοίτη της σκέψης του γίνεται λεκτική.

Η σκέψη χωρίς τη γλώσσα είναι βουβή, αλλά και η γλώσσα χωρίς τη σκέψη γίνεται κραυγή.

Με το μικρόκοσμο των λέξεων ελευθερώνεται και φτάνει στο φωναχτό αγέρι της ζωής, ο μέγας κόσμος της ανθρώπινης συνείδησης και του ανθρώπινου μόχθου.

Οι λέξεις, ‘’αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας’’ του Ελύτη, είναι αυτές που σηματοδοτούν τα όρια του κόσμου.

Τα όρια του λόγου μου, είπαν, σηματοδοτούν τα όρια του κόσμου μου.

Το παιδί κάνει τη μεγαλύτερη ανακάλυψη της ζωής του, όταν συνειδητοποιεί ότι τα πράγματα έχουν ονόματα».

«Οι γλώσσες ακολουθούν τις κοινωνίες. Όταν χειροτερεύουν οι κοινωνίες, χειροτερεύουν οι έννοιες που διיέπουν τη ζωή, χειροτερεύει και η γλώσσα που τις εκφράζει.

Αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν πλουτίζει. Προστίθεν̖ται νέες έννοιες που εκφράζουν την ευτέλεια που μας διיέπει…

Όταν σβήνουν οι γλώσσες, σβήνουν και οι πολιτισμοί.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τους τσιγ̖γάνους. Ξέρετε τι ωραία τραγούδια έχουν οι τσιγ̖γάνοι; Τα ήθη, τα έθιμα, οι χοροί τους...

Είναι ένας λαός που έχει έναν σπάνιο λαϊκό πολιτισμό. Ένα παραδοσιακό τραγούδι λέει χαρακτηριστικά: ‘’Γύφτισσα τον εβύζαξε γι’ αυτό έχει φτερά...’’.

Το σχολείο πρέπει να δίνει τις ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά να αναπτύξουν τις ικανότητές τους. Αυτό είναι το νόημα και ο σκοπός της Παιδείας.

Σκοπός της Παιδείας είναι να μάθουν οι μαθητές και οι μαθήτριες να δημιουργούν μαζί με τους άλλους και να είναι ευτυχισμένοι μέσα απ’ αυτή τη δημιουργία.

Όμως η δημιουργία αυτή δεν πρέπει να είναι εγωκεν̖τρική, ούτε αυτάρεσκη. Όχι! Πρέπει να είναι προσγειωμένη, να σέβεται και να αξιοποιεί την παράδοση του τόπου, την ιστορία του πολιτισμού και τη σοφία της φύσης».

«Πρέπει να ξεπερνάμε τα φύλα και τις φυλές. Να βλέπουμε πάνω απ΄ όλα τον άνθρωπο, να τον αγαπούμε και να τον τιμούμε, είτε αυτός είναι μαύρος είτε είναι λευκός ή κίτρινος...

Αυτός είναι ο σκοπός της Παιδείας. Να συναδελφώσει τους ανθρώπους και να δώσει σε όλους τις ίδιες ευκαιρίες.

Στο σχολείο δεν κάνουμε διיακρίσεις. Είμαστε μια οικογένεια. Έτσι θα πρέπει να είναι όχι μόνο το σχολείο, αλλά και όλος ο πλανήτης.

Ας έχει καθένας τη γλώσσα του, δεν πειράζει, θα βρούμε και μια κοινή γλώσσα να μιλάμε μεταξύ μας και να συνεννοούμαστε. Υπάρχουν γλώσσες και γλώσσες και κάθε ομάδα με τη δική της γλώσσα και πολιτισμό έχει τη δική της ξεχωριστή χάρη». 

«Τον καλό το δάσκαλο θα τον περιέγραφα με μια λέξη: Αγάπη.

Αυτός που αγαπάει τα παιδιά και τη δουλειά του, είναι άριστος δάσκαλος, γιατί κάνει το καθετί για να προσφέρει στα παιδιά.

Αυτός ο δάσκαλος δεν κουράζεται, διיότι τρέφεται με το πνεύμα της θυσίας. Θυσιיάζεται για τα παιδιά, για τη δουλειά του και αυτό που κάνει τον τρέφει ψυχικά, τον μεγαλώνει μέσα του και του δίνει μια ηθική ικανοποίηση.

Στο καρπερό έδαφος της αγάπης πέφτει ο σπόρος της γνώσης και εκεί ριζώνει και φυλλουριάζει και ανθίζει και καρπίζει.

Όταν είσαι μέσα σε ένα σχολείο και έχεις ένα δάσκαλο αυστηρό, τότε οι ψυχούλες των παιδιών σφίγ̖γονται και δεν καρπίζει η γνώση. Όσο σοφός κι αν είναι, ο αυστηρός δάσκαλος δεν μπορεί να μεταδώσει αυτή του τη σοφία.

Ο δάσκαλος πρέπει ακόμα να ανάβει τη σπίθα. Δεν είναι αυτός που θα μεταγ̖γίσει σοφία, γιατί το κεφάλι του παιδιού  δεν είναι δοχείο για να το γεμίσουμε με γνώσεις.

Είναι σαν την εστία στο τζάκι, που περιμένει το σπίρτο για να πάρει φωτιά.

Να λοιπόν τι συνειδητοποίησα με τα χρόνια:

Πως καλός δάσκαλος και δασκάλα είναι αυτός και αυτή που προετοιμάζουν μεθοδικά το σκηνικό της διδασκαλίας και μετά αποτραβιούν̖ται. 

Όμως, δεν αποτραβιούν̖ται γιατί είναι αργόσχολοι. Όχι!! Αποτραβιούν̖ται για να επιτρέψουν να βγουν στη σκηνή για να πρωταγωνιστήσουν, οι μαθητές και οι μαθήτριες.

Γιατί, πρέπει να ξέρουμε ότι αυτοί, οι μαθητές και οι μαθήτριες είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της διδασκαλίας.

Οι δάσκαλοι και οι δασκάλες είμαστε οι βοηθοί, οι ενορχηστρωτές της διδασκαλίας.

Να, λοιπόν:

Καλός δάσκαλος και δασκάλα είναι αυτός και αυτή που βοηθούν τους μαθητές να βγουν στη σκηνή για να αναδείξουν όλα τους τα ταλέν̖τα και όλες τους τις δημιουργικές ικανότητες.

Και πρέπει να ξέρουμε πως όλα τα παιδιά έχουν και ταλέν̖τα και ικανότητες.

Αυτό μου δίδαξε εν̖τέλει η ζωή και η παιδεία τόσων χρόνων».


ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣΗ:

Όπου:   `  τα ευ̖φωνικά [ŋ] ή [ɱ] πριν από τα δίψηφα σύμφωνα.

             '   η προφορά των φθόγ̖γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.


Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου 2020

ΜΑΘΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΑ ΠΡΟΦΕΡΟΥΝ ΣΩΣΤΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ

 


Μένος Φιλήν̖τας 1870-1934


Η ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΡΡΙΝΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ ΣΥΜΦΩΝΩΝ 
Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΩΝ ΕΥ̖ΦΩΝΙΚΩΝ ΣΥΝΗΧΗΣΕΩΝ 


Αποσπάσματα από τη «Γραμματική της Ρωμαίικης Γλώσσας», που συνέγραψε ο Μένος Φιλήν̖τας και εκδόθηκε το 1907


μυτόφωνα ή μυτόπνοα = τα έρρινα σύμφωνα, με το [γ] στην προκειμένη περίπτωση να είναι έρρινο, δηλ. να αν̖τιστοιχεί στο μαλακοϋπερωικό [ν] (αλλιώς άγμα [ŋ]).

π.χ.: αγκαλιά = αŋgαλιά (ή αγ̖καλιάσύμφωνα με την εισήγησή μου για το τι πρέπει να ισχύσει στο γραπτό λόγο για την αποσαφήνιση της προφοράς ανάμεσα στα έρρινα και τα άρρινα δίψηφα σύμφωνα), αμπέλι = αɱbέλι (δηλ. αμ̖πέλι), αντίλαλος = αŋdίλαλος (δηλ. αν̖τίλαλος), κομπανία = κοɱpανία (δηλ. κομיπανία), αντίκα = αŋtίκα (δηλ. ανיτίκα) κ.ο.κ.


δηλ.: αγκωνή ( αŋgωνή) = αγ̖κωνή
άγγελος ( άŋgελος) = άγ̖γελος κ.ο.κ.


π.χ.: τον μπαλωματή τον Πέτρο (στη ροή του λόγου, εφόσον δε μεσολαβεί παύση) τοɱbαλωματή τοɱb̥έτρο (όπου ο : η άτονη φώνηση του δίψηφου συμφώνου ή του [ζ], βλ. παρακάτω) = τομ̖παλωματή τομ̖πέτρο
σαν γκόλφι τον κρατώ σαŋgόλφι τοŋg̊ρατώ = σαγ̖κόλφι τογ̖κρατώ
τον τσίρο τοŋd̥z̥ίρο = τοντζίρο
των τζαμιών  τωŋdzαμιών = τωντζαμιών 
τον τιμώ ⇒ τοŋd̥ιμώ = τον̖τιμώ
των ντοκτορά ⇒ τωŋdοκτορά = των̖τοκτορά κ.ο.κ.

 
Εννοείται πως και σε αυτή την περίπτωση προφέρον̖ται τα ευ̖φωνικά [ν], [μ]:

δεν ξέρω δεŋz̥έρω = δεγ̖κζέρω
αν ψάλω αɱz̥άλω = αμ̖πζάλω


- Αξιότιμη Υπουργέ Παιδείας και Θρησκευμάτων
κυρία Ν. Κεραμέως.

Διδάσκον̖ται αυτά τα πράγματα στα Σχολεία;
Τα παιδιά γνωρίζουν, και εάν ναι, γιατί δεν προφέρουν ορθά;
Θα κάνετε κάτι προκειμένου να μάθουν να προφέρουν σωστά τη γλώσσα μας;


«...έχω όμως κι αντισηπτικό
ν̖τί του ορθού αν̖τισηπτικό)
μες στην̖τάξη () να ‘μαι καθαρός
κρατώντας πάνταν̖τί των ορθών κρατών̖τας πάν̖τα) απόσταση
στόμα και μυτούλα να κρύβον̖ται () καλά...».

- Καλή σχολική χρονιά, με περισσότερο ενδιיαφέρον και αγάπη για τη γλώσσα!



Άρης Βαφιάς, MA RCSSD
Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου 2020

ΥΣΤΑΤΟ ΧΑΙΡΕ ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ ΓΙΑΝΝΗ ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟ




Τίτλος τραγουδιού: Όλα δικά σου

Άλμπουμ: Πουλόπουλος - 3 (1968)

Συνθέτης: Πλέσσας Μίμης

Στιχουργός: Παπαδόπουλος Λευτέρης


Νύσταξες άστρο μου, φεγ̖γάρι μου

στην αγ̖καλιά μου αποκοιμήσου.

Ξύπνησες ήλιε, αποβροχάρη μου

πάρε το γέλιο μου και πλύσου.

 

Όλα δικά σου μάτια μου

κι ο πόνος σου δικός μου (→ δικόμου).

Είδαν πολλά τα μάτια μου

στις γειτονιές (→ στιγειτονιές) του κόσμου (κόμου).

 

Δίψασες λεύκα μου, κουράστηκες

ρίξε τις ρίζες (→ τιρίζες) σου σε μένα.

Ήρθε βοριάς και ξεμαλλιάστηκες

πάρ’ την καρδούλα ( τηγ̖καρδούλα) μου για χτένα.

 

Όλα δικά σου μάτια μου

κι ο πόνος σου δικός μου (→ δικόμου).

Είδαν πολλά τα μάτια μου

στις γειτονιές (→ στιγειτονιέςτου κόσμου (κόμου).



Τίτλος τραγουδιού: Έπεφτε βαθιά σιיωπή

Άλμπουμ: Ο Δρόμος (1969)

Συνθέτης: Πλέσσας Μίμης

Στιχουργός: Παπαδόπουλος Λευτέρης

                                                              

Έπεφτε βαθιά σιωπή*

στο παλιό μας δάσο 

“τρέξε να σε πιάσω”

μου ‘χες πρωτοπεί.

Κι όταν έτριζ’ η βροχή

στα πεσμένα (→ πεμένα) φύλλα

πόση ανατριχίλα

μέσα στην ψυχή (→ στημ̖πυχή).

 

Κίτρινο, πικρό κρασί

κίτρινο φεγ̖γάρι

φεύγαν οι φαν̖τάροι

έφευγες και συ.

Κι ‘χες μέσα στην ματιά

ένα σκούρο θάμ̖πος

ένα σκούρο…σάμ̖πως

να ‘πεφτ η νυχτιά.

 

Κάποια κόκκινη πληγή

που δε λέει να κλείσει

το μικρό ξωκλήσι

δίπλα στην πηγή ( στημ̖πηγή).

Και μια κίτρινη σιγή

στο παλιό μας δάσο 

πώς να σε ξεχάσω

που σε πήρ η γη.

* Στη λέξη σιיωπή δε συνηχείται το [χ], αφού η δίφθογ̖γος δε συνιζάνεται. 



Μαζί σου ζήσαμε τα πιο τρυφερά, τα πιο αγνά μας χρόνια. Μεγαλώσαμε, ερωτευθήκαμε, μελαγχολήσαμε, κλάψαμε, διיασκεδάσαμε... νοσταλγήσαμε τη χαμένη μας αθωότητα.

Μπορεί να έπεσε ένα σκούρο θάμ̖πος... μια βαθιά σιיωπή μες στην ψυχή, όμως η φωνή σου και τα τραγούδια σου θα μείνουν ανεξίτηλα στην καρδιά μας και θα μεγαλώσουν αρκετές γενιές ακόμη.

Το ευχαριστώ είναι λίγο για όσα με το τραγούδισμά σου μου πρόσφερες.

-Συγγνώμη που δεν πρόλαβα πιο νωρίς να γράψω κάτι για σένα... 

Α.Β.


ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣΗ:

Όπου:   `   τα ευ̖φωνικά [ŋ] ή [ɱ] πριν από τα δίψηφα σύμφωνα.

             '    η προφορά των φθόγ̖γων χωριστά, χωρίς συνίζηση.

            o    η άτονη φώνηση του [ζ].