ΕΙΣΗΓΗΣΗ - ΥΠΟΜΝΗΜΑ:
ENAΣ ΤΟΝΟΣ (') ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟΣΤΡΟΦΟΣ (’) ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ
ΕΠΙΛΥΣΟΥΝ ΤΟ ΜΕΙΖΟΝ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ
Σχετικά με την απαραίτητη και ελαφρά ερρινοποίηση
των δίψηφων συμφώνων -γγ/γκ, -μπ και -ντ για λόγους
ευφωνίας και σύμφωνα με τους κανόνες προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής
Γλώσσας, η οποία ιστορικά
προέκυψε από την ανάγκη δημιουργίας μιας ενιαίας και αδιαίρετης γλώσσας -
κώδικα επικοινωνίας όλων των Ελλήνων, με τη συνένωση των πόλεων - κρατών σε ένα
κράτος από τον Φίλιππο Β' και τον Μ. Αλέξανδρο, επιλέγοντας την αττική -
ιωνική διάλεκτο ως την πιο εύηχη και καλλιεργημένη λόγω της άνθισης των
Γραμμάτων, της Φιλοσοφίας και των Τεχνών (''Χρυσός Αιώνας'' του
Περικλή), εισηγούμαι τα παρακάτω:
1. Τη χρήση ενός
τόνου (') πριν από τα συμφωνικά συμπλέγματα -γγ/γκ, -μπ και -ντ,
στις λέξεις που προφέρουν το μαλακοϋπερωικό Ν (/ŋ/).
π.χ.: φε'γγάρι, α'γκαλιά,
λα'μπάδα, πέ'ντε κ.λπ.
προκειμένου να επισημανθούν και να εκφερθούν ελαφρώς τα ευφωνικά
''μ'', ''ν'' πριν
από τα προαναφερθέντα δίψηφα σύμφωνα.
Εναλλακτική
πρόταση:
Η χρήση του τόνου
(/'/ ή /΄/) πάνω από το πρώτο ψηφίο του ερρινοποιημένου
συμπλέγματος δηλ. στο -γ, το -μ και το -ν (πλησίον του εγκοίλου των γραμμάτων).
συμπλέγματος δηλ. στο -γ, το -μ και το -ν (πλησίον του εγκοίλου των γραμμάτων).
ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΓΡΑΦΗΣ ΛΕΞΕΩΝ
Διαφορετικά, τη γραφή του ''μ'' ή του ''ν'' πριν από το αντίστοιχο σύμπλεγμα.
π.χ.: φενγγάρι, ανγκαλιά, λαμμπάδα,
πένντε
κάτι που στην περίπτωση του -γκ είναι
σύμφωνο, τόσο προς τη γραφή κάποιων ξένων
άκλιτων λέξεων που προφέρουν το άγμα (/ŋ/)
άκλιτων λέξεων που προφέρουν το άγμα (/ŋ/)
π.χ.: ανγκαζέ, ζονγκλέρ,
κανγκουρό, ντίνγκο, πόνγκο, σινγκλ, τανγκό
κ.α.
όσο
και προς αυτές που προφέρουν τα συμφ. συμπλέγματα -ντζ, -ντσ και -νκ
(όπου ν: μαλακοϋπερωικό)
(όπου ν: μαλακοϋπερωικό)
π.χ.: μουντζούρης, νεράντζι,
σκαντζόχοιρος, φραντζόλα, ίντσα, λιντσάρω
τσιντσιλά,
φαγιάντσα, γκρανκάσα, κόνκορντ, μπάνκα, τάνκερ
κ.λπ.
2. Προαιρετικά, την αντικατάσταση του ''γ'' (που στην προκειμένη περίπτωση δηλώνει το
άγμα, δηλ. το /ŋ/) με το ''ν'', πριν από το ''χ'' (-νχ αντί του -γχ).
άγμα, δηλ. το /ŋ/) με το ''ν'', πριν από το ''χ'' (-νχ αντί του -γχ).
π.χ.: άνχος, ελένχω, ένχορδο,
ενχειρίδιο, σύνχυση κ.λπ.
Η αλλαγή στη γραφή του συμπλέγματος θα
εξυπηρετήσει τόσο στην κατανόηση -
προφορά του μαλακοϋπερωικού Ν (/ŋ/), όσο και στο να αποφευχθεί η διαφοροποίηση
και κατ' επέκταση οποιαδήποτε σύγχυση με όλα τα παραπάνω.
προφορά του μαλακοϋπερωικού Ν (/ŋ/), όσο και στο να αποφευχθεί η διαφοροποίηση
και κατ' επέκταση οποιαδήποτε σύγχυση με όλα τα παραπάνω.
Ωστόσο δεν προτείνω το ίδιο για την περίπτωση
του -γξ, δηλ. για
τις λέξεις:
ελέγξω,
ελέγξιμος, σύσφιγξη κ.λπ.
Αφενός
για να αποφευχθεί η σύγχυση στη γραφή και την προφορά με τη λέξη ''κόνξα'',
η οποία είναι δάνεια (< αγγλ. conks - γ' ενικ. του conk) και προφέρει
το ŋξ, αφετέρου γιατί η απόλυτα ορθή προφορά του -γξ στις παραπάνω λέξεις, μετά την παρείσφρηση του ŋ στο
γειτονικό -κ του διπλού συμφώνου ''ξ'', επιτάσσει την πολύ άτονη εκφορά του -γκ (σχεδόν πλήρως αηχοποιημένο), χωρίς όμως η δύναμή
του να είναι τέτοια που να μπορεί να επηρεάσει την εκφορά και του δεύτερου
ψηφίου του ''ξ'' (δηλ. του σ).
Δεν πρόκειται δηλ. για φατνιακό Ν με
μετάθεση (όπως συμβαίνει με τη συνεκφορά κάποιων λέξεων) αλλά εξαρχής για μαλακοϋπερωικό (/ŋ/)
π.χ.: ελέŋg̊-σιμος (και όχι
ελέŋξιμος), σύσφιŋg̊-ση (και όχι σύσφιŋξη)
με στιγμιαία
συγκοπή - λύσιμο των οργάνων της
άρθρωσης μετά τη μερική μετατροπή του συμπλέγματος και πριν από την εκφορά του
''σ''.
Ομοίως, η απόδοση του συμπλέγματος -γκτ επιβάλλει την προφορά του ŋg̊τ και όχι του -ŋκτ [αφού συμφ. σύμπλεγμα -νκ δεν υφίσταται σε αμιγώς ελληνική λέξη: τα ''ν'', ''κ'' μετατρέπονται σε ''ŋγκ'' (π.χ.: συν + κατάθεση =
συŋγκατάθεση)] ή του -ŋγκντ [αφού
το /ŋ/ -και σε αυτή την περίπτωση- δεν
έχει τη δύναμη να επηρεάσει ολόκληρο το σύμπλεγμα].
π.χ.: άτεŋg̊-τος, πλαŋg̊-τόν,
σαλπιŋg̊-τής, σφιŋg̊-τήρας
δηλ. πάλι με στιγμιαία συγκοπή μετά τη
συνήχηση μέρους του συμπλέγματος (ŋγκ) και πριν από την εκφορά του ''τ''.
3. Τη διατήρηση
των -γγ/γκ, -μπ και -ντ κανονικά
στη γραφή, για τον προσδιορισμό των λέξεων που δεν έχουμε την προφορά του
μαλακοϋπερωικού Ν (ŋ) ή του Μ, δηλαδή αποτελούν
εξαιρέσεις. (Λεπτομερής αναφορά στο σύγγραμμα ''Αγωγή
Προφορικού Λόγου - Η Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας'').
π.χ.: γκαρίζω, τσουγκράνα,
βαρυγκωμώ [αλλά βαρυγκομώ'ντας (αλλιώς
βαρυγκομώνντας)]
βαρυγκομώνντας)]
μπρος [αλλά ε'μπρός (αλλιώς εμμπρός)], έμπαινα, ξεμπερδεύω
[αλλά ξεμπερδεύο'ντας (αλλιώς ξεμπερδεύονντας)], μπουμπουνίζω
[αλλά ξεμπερδεύο'ντας (αλλιώς ξεμπερδεύονντας)], μπουμπουνίζω
[αλλά μπουμπουνίζο'ντας (αλλιώς μπουμπουνίζονντας)], ντροπή
έντυσα, κακοντυμένος κ.λπ.
έντυσα, κακοντυμένος κ.λπ.
4. Την απόστροφο (’) ή τον πλάγιο τόνο (΄) μεταξύ των δίψηφων συμφώνων -μπ
και -ντ, όταν αυτά προφέρονται χωριστά.
και -ντ, όταν αυτά προφέρονται χωριστά.
Κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε στην ορθή απόδοση:
1. των
παρακάτω ελληνικών λέξεων:
άμεμ’πτος (και όχι άμεμτος), κάμ’πτομαι
(και όχι κάμτομαι), λαμ’πτήρας
(και όχι λαμτήρας) πάμ’πτωχος (και όχι πάμτωχος), Πέμ’πτη (και όχι Πέμτη),
πέμ’πτος (και όχι πέμτος), πεμ’πτουσία (και όχι πεμτουσία), σύμ’πτυξη
(και όχι σύμτυξη), σύμ’πτωση (και όχι σύμτωση), έκ’ζεμα [και όχι έ(ν)γκζεμα
ή έκσεμα], εμ’ψυχώνω, συμ’ψηφίζω [και όχι ε(μ)μπζυχώνω, συ(μ)μπζηφίζω]
(και όχι λαμτήρας) πάμ’πτωχος (και όχι πάμτωχος), Πέμ’πτη (και όχι Πέμτη),
πέμ’πτος (και όχι πέμτος), πεμ’πτουσία (και όχι πεμτουσία), σύμ’πτυξη
(και όχι σύμτυξη), σύμ’πτωση (και όχι σύμτωση), έκ’ζεμα [και όχι έ(ν)γκζεμα
ή έκσεμα], εμ’ψυχώνω, συμ’ψηφίζω [και όχι ε(μ)μπζυχώνω, συ(μ)μπζηφίζω]
2. Εκείνων των ξένων - άκλιτων
λέξεων που χρησιμοποιούμε στη γλώσσα μας και
προφέρουν τα λατιν. συμφωνικά συμπλέγματα -mp, -nt.
προφέρουν τα λατιν. συμφωνικά συμπλέγματα -mp, -nt.
π.χ.: αβαν’τάζ (avantage), κάμ’πιν(γ)κ (camping), κομ’πιούτερ (computer), πρίν’τερ
(printer) κ.λπ.
(printer) κ.λπ.
3.
Ενός ελάχιστου σώματος ξένων λέξεων, που ενώ σχηματίζουν πτώσεις διατηρούν
το ξενικό σύμπλεγμα.
π.χ. : αν’τίκα (antica), καμ’πάνια (campagna), σαμ’πάνια (champagne)
ταμ’περαμέν’το (temperamento).
ταμ’περαμέν’το (temperamento).
Στην περίπτωση του συμφ.
συμπλέγματος -νκ δε χρειάζεται καμία αποσαφήνιση, αφού
γίνεται ήδη χρήση του σε λέξεις (π.χ.: γιάνκης, δονκιχωτισμός, φλαμένκο κ.α.).
γίνεται ήδη χρήση του σε λέξεις (π.χ.: γιάνκης, δονκιχωτισμός, φλαμένκο κ.α.).
Διευκρίνιση:
'Οπου /ο/ : το σύμβολο για
την άτονη απόδοση ενός φθόγγου στο Διεθνές Φωνητικό
Αλφάβητο.
Αλφάβητο.
/'/
: το ελαφρώς προφερόμενο ŋ (πριν από
τα -γγ/γκ και -ντ) ή μ (πριν από το
-μπ) ή η ελαφρώς παρατεινόμενη εκφορά των λ, μ, φ πριν από το γειτονικό
ομόηχο σύμφωνο κάποιων λέξεων.
-μπ) ή η ελαφρώς παρατεινόμενη εκφορά των λ, μ, φ πριν από το γειτονικό
ομόηχο σύμφωνο κάποιων λέξεων.
/’/ ή /΄/
: ο διαχωρισμός του ενός φθόγγου από τον άλλον ή μέρους του συμφ.
συμπλέγματος από το υπόλοιπο, ή η προφορά του μ ξέχωρα από το π και
του ŋ ξέχωρα από το τ.
συμπλέγματος από το υπόλοιπο, ή η προφορά του μ ξέχωρα από το π και
του ŋ ξέχωρα από το τ.
Με βάση όλα τα παραπάνω θα μπορέσει να αποσαφηνιστεί
η προφορά των συμφ. συμπλεγμάτων και των υπόλοιπων ξένων λέξεων ή
αντιδανείων που χρησιμοποιούμε στη γλώσσα μας, τις οποίες -κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό έχω εντάξει
και κατηγοριοποιήσει ανά περίπτωση- τόσο στη μελέτη ''Αγωγή του Προφορικού Λόγου - Η Προφορά της Νεοελληνικής Γλώσσας'', όσο
και στο ''Λεξικό Προφοράς της
Νεοελληνικής Γλώσσας''.
Ενδεικτικά αναφέρω τις
4 κατηγορίες που προκύπτουν:
1η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
'Ακλιτες λέξεις:
Σε αυτή την περίπτωση το συμφ. σύμπλεγμα δεν αλλάζει και αποδίδεται σύμφωνα με τη γραφή
του με λατινικούς χαρακτήρες:
π.χ.: γιόγκα
/g/,
κό'γκα /ng/ [αλλιώς κόνγκα], αμπαζούρ /b/
α'μπαλάζ /mb/ [αλλιώς
αμμπαλάζ], μπα'μπού /mb/ [αλλιώς
μπαμμπού]
κομ’πιούτερ
/mp/ [αλλά κο'μπιουτεράκι
/mb/ αλλιώς κομμπιουτεράκι -
με το σχηματισμό κλίσης εντάσσεται στην παρακάτω κατηγορία
(2η)]
βίντεο
/d/, αβαν’τάζ
/nt/
[αλλά αβα'ντάρω, αβα'νταδόρος /nd/ ή αβανντάρω,
αβαννταδόρος],
μου'ντιάλ /nd/ [αλλιώς μουνντιάλ].
2η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
Λέξεις που όχι
απλώς έχουν ενταχθεί στο κλιτικό μας σύστημα αλλά έχουν καθόλα
εξελληνιστεί.
Δηλ.
τα λατινικά συμπλέγματα -mp, -nt έχουν μετατραπεί στα
αντίστοιχα ελληνικά και ακολουθούν τον κανόνα των παρηχήσεων των ευφωνικών ''μ'' και
''ν''.
Πρόκειται
για εύχρηστες λέξεις με τις οποίες δηλώνονται συνήθως απλές έννοιες.
Στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνονται και όσες λέξεις προφέρουν στη γλώσσα τους τα ''μ'', ''ν'' πριν από τα λατιν. σύμφωνα Β (b), D (d) και G (g), αφού η απόδοσή τους αυτή είναι σύμφωνη προς τους δικούς μας κανόνες προφοράς.
π.χ.: βε'γγαλικά /ng/ [αλλιώς
βενγγαλικά], κά'μπος /mb/
[αλλιώς κάμμπος αντί
του εξεζητημένου κάmpoς - ασχέτως
εάν η τελευταία απόδοση είναι σύμφωνη
προς τη ρίζα της λέξης], βε'ντέτα /nd/ [αλλιώς βενντέτα → εκδίκηση]
αλλά βεντέτα /d/ [διασημότητα].
3η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
Λέξεις που ενώ σχηματίζουν πτώσεις, διατηρούν τα λατιν.
συμφωνικά συμπλέγματα -mp, -nt (δηλ.
κατά κάποιον τρόπο είναι απροσάρμοστες).
Πρόκειται
κυρίως για λέξεις με τις οποίες δηλώνονται
καλλιτεχνικά ρεύματα, είδη πολυτελείας και εν γένει ειδικοί όροι που δε
χρησιμοποιούνται από όλους ή τόσα συχνά.
Η
κατηγορία αυτή αποτελεί εξαίρεση της παραπάνω (2ης) και είναι η μικρότερη.
π.χ.: ε(/ι/)μ’πρεσιονισμός /mp/ αλλά ι'μπεριαλισμός /mb/
[αλλιώς ιμμπεριαλισμός - λόγω της συχνής
χρήσης και σημασίας της
(2η κατηγορία)]
(2η κατηγορία)]
σαμ’πάνια
/mp/, αν’τίκα /nt/, δαν’τέλα /nt/ [και
νταν’τέλα, χωρίς δηλ. να
ακολουθεί τον κανόνα της συλλαβικής επανάληψης - ηχητικής ακολουθίας].
ακολουθεί τον κανόνα της συλλαβικής επανάληψης - ηχητικής ακολουθίας].
4η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
Λέξεις που ενώ κλίνονται δεν ακολουθούν τον κανόνα των
παρηχήσεων των ευφωνικών συμφώνων (δηλ. δεν έχουμε προερρίνωση).
Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για όσες:
1. Στη ρίζα τους δεν υπάρχει το ''μ'' ή
το ''ν'' πριν από τα λατιν. σύμφωνα B /b/, D /d/ και G/g/, οπότε δε θα υπάρχει και στην Ελληνική.
π.χ.:
βεγγέρα /g/, κελεμπία
/b/, μπαλάντα /d/.
2. Η προφορά τους
με απερρίνωση (χωρίς δηλ. την προφορά των ''μ'' και ''ν''), είναι πιο εύηχη ή επιτείνει
τη σημασία τους.
π.χ.: κομπάρσος /b/ [θεατρ. όρος - απόδοση που καθιερώθηκε από
τους ηθοποιούς
αντί των: κομ’πάρσος
/mp/ (σύμφωνα δηλ. με τη ρίζα της λέξης),
κο'μπάρσος /mb/], ρεντιγκότα /d/, /g/ [απόδοση πιο εύκολη και γι' αυτό πιο εύηχη
από αυτήν του ρεντι'γκότα /d/, /ng/], μπομπονιέρα [περίπτωση που εντάσσεται
στον κανόνα της άμεσης επανάληψης του συμφ. συμπλέγματος - ηχητική
ακολουθία, αλλά μπο'μπόν /nmb/ αλλιώς μπονμπόν (1η κατηγορία - άκλιτες
λέξεις)].
κο'μπάρσος /mb/], ρεντιγκότα /d/, /g/ [απόδοση πιο εύκολη και γι' αυτό πιο εύηχη
από αυτήν του ρεντι'γκότα /d/, /ng/], μπομπονιέρα [περίπτωση που εντάσσεται
στον κανόνα της άμεσης επανάληψης του συμφ. συμπλέγματος - ηχητική
ακολουθία, αλλά μπο'μπόν /nmb/ αλλιώς μπονμπόν (1η κατηγορία - άκλιτες
λέξεις)].
3. Αποτελούν εκφράσεις μιας λαϊκότερης μορφής γλώσσας ή
τύπους της αργκό (αντιγλώσσα).
π.χ.: λίμπα /b/, λούμπα /b/, πλέμπα
/b/, τσαμπουκάς
/b/, τσαμπουνώ
/b/
χλεμπονιάρης /b/, κομπλάρω /b/ [αλλά κόμ’πλεξ
/mp/ (1η κατηγορία -
άκλιτες λέξεις), κο'μπλεξικός /mb/ αλλιώς κομμπλεξικός (2η κατηγορία -
προσαρμοσμένες λέξεις)].
άκλιτες λέξεις), κο'μπλεξικός /mb/ αλλιώς κομμπλεξικός (2η κατηγορία -
προσαρμοσμένες λέξεις)].
Το τελευταίο παράδειγμα (κομπλάρω → κόμ’πλεξ → κο'μπλεξικός) είναι χαρακτηριστικό και δηλώνει όχι
απλώς πόσο ευέλικτη στο να εντάσσει και να αφομοιώνει ξένες λέξεις είναι η
ελληνική γλώσσα, αλλά παράλληλα γόνιμη, πολυποίκιλη και ωραία,
αφού o τρόπος που προφέρουμε τη
δάνεια λέξη εξαρτάται από:
1. τη σημασία
της
2. το πόσο συχνά
χρησιμοποιείται και από ποιους
3. το πόσο καλό είναι
το ηχητικό της αποτέλεσμα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο
4. την εκάστοτε συνθήκη
ή περίσταση.
Ο ξένος, ακόμη και αναλφάβητος να είναι, το πιθανότερο είναι ότι θα προφέρει σωστά τη λέξη της γλώσσας του, γιατί απλούστατα την έχει ακούσει σωστά (π.χ.: mambo, abat-jour, computer κ.ο.κ.). Εμείς, όχι μόνο θα προφέρουμε τυχαία και τις περισσότερες φορές λάθος τις λέξεις της γλώσσας μας, αλλά λόγω της μη γραπτής διάκρισης των έρρινων δίψηφων συμφώνων, θα αποδώσουμε λάθος και τις ξένες λέξεις που χρησιμοποιούμε σε αυτήν.
Ο ξένος, ακόμη και αναλφάβητος να είναι, το πιθανότερο είναι ότι θα προφέρει σωστά τη λέξη της γλώσσας του, γιατί απλούστατα την έχει ακούσει σωστά (π.χ.: mambo, abat-jour, computer κ.ο.κ.). Εμείς, όχι μόνο θα προφέρουμε τυχαία και τις περισσότερες φορές λάθος τις λέξεις της γλώσσας μας, αλλά λόγω της μη γραπτής διάκρισης των έρρινων δίψηφων συμφώνων, θα αποδώσουμε λάθος και τις ξένες λέξεις που χρησιμοποιούμε σε αυτήν.
Το Τονικό Σύστημα το οποίο εισηγούμαι (χρήση,
κατά προτίμηση, του τόνου και της αποστρόφου), εκτιμώ ότι είναι ο πιο ομαλός, οικείος, καλαίσθητος και
εύχρηστος τρόπος αποσαφήνισης της
προφοράς και θα μπορούσε -αν κριθεί απαραίτητο- να έχει εφαρμογή και σε
άλλους κανόνες
της γλώσσας μας.
(Εκτενής αναφορά στο
σύγγραμμα ''Αγωγή του Λόγου - Η
Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας'').
π.χ.:
Πα'μμακάριστος,
πα'μμέγιστος [και όχι πανμέγιστος] αλλά
συμμαθητής
ευ'φορία, ευ'φά'νταστος [αλλά ευφράδεια, εύβουλος]
εκ’κωφα'ντικός, εκ’κένωση [αλλά εκκλησία]
εκ’σλαβίζω, εκ’στομίζω, έκ’στασι’άζομαι, εκ’σφενδονίζω κ.λπ.
(πρόκειται
για αποδόσεις που αναδεικνύουν το ηχόχρωμα των λέξεων και
επιτείνουν τη σημασία τους)
επιτείνουν τη σημασία τους)
δεξι’ά, δι’αφοροποίηση,
ιδι’ότητα,
κοιλι’ακός, οικογενει’ακός, συνδυ’ασμός
κ.λπ.
(για λέξεις που οι δίφθογγοι -ιο, -ιου, -ιε,
-ιι, -ια, ασχέτως γραφής, προφέρονται
χωριστά)
χωριστά)
ισ’λάμ,
σ’λάβος,
μπέισ’μπολ, σ’λάλομ, σ’λιπ, σ’μολ, σ’νίτσελ,
σ’νομπ,
φέισ’μπουκ κ.λπ.
φέισ’μπουκ κ.λπ.
(για τις δάνειες λέξεις που διατηρούν την
προφορά του ''σ'' πριν από ηχηρό
σύμφωνο).
σύμφωνο).
Άλλωστε, η χρήση τόσο του δεύτερου τόνου (') όσο και της αποστρόφου (’) μας είναι ήδη οικεία στο γραπτό λόγο (π.χ.: νίκησέ τον, απ’ έξω) και κατ’ επέκταση δεν πρέπει να ξενίζει κανένα μας. Τουναντίον, θα διευκρινίσει την ορθή προφορά των λέξεων.
Για να προφέρουμε παϊδάκι και όχι παιδάκι κάνουμε χρήση των διαλυτικών. Για να προφέρουμε τα έρρινα γγ/γκ, μπ, ντ που απαντούν στο μέσον χιλιάδων λέξεων της γλώσσας μας, ή λέξεις στις οποίες τα δίψηφα σύμφωνα προφέρονται χωριστά (π.χ.: παγ’γνωσία, σαμ’πάνια, περιμέν’τε, μον’τάζ κ.λπ.) τι κάνουμε;
Για να προφέρουμε παϊδάκι και όχι παιδάκι κάνουμε χρήση των διαλυτικών. Για να προφέρουμε τα έρρινα γγ/γκ, μπ, ντ που απαντούν στο μέσον χιλιάδων λέξεων της γλώσσας μας, ή λέξεις στις οποίες τα δίψηφα σύμφωνα προφέρονται χωριστά (π.χ.: παγ’γνωσία, σαμ’πάνια, περιμέν’τε, μον’τάζ κ.λπ.) τι κάνουμε;
Οι αποσαφηνίσεις στην προφορά με οποιονδήποτε τρόπο -είτε αυτός αφορά στη χρήση ειδικών συμβόλων, είτε σε
αυτή κάποιων από τα ήδη υπάρχοντα γράμματα της αλφαβήτου μας, είτε στη
δημιουργία νέων, είτε στο δανεισμό ψηφίων από το λατινικό αλφάβητο, άλλωστε και αυτό ελληνικό είναι, αφού από το αντίστοιχο χαλκιδικό προέρχεται- κατά
την άποψή μου είναι επιβεβλημένες και πρέπει να γίνουν άμεσα, προκειμένου να
διαφυλαχθεί ο πλούτος, η αισθητική και η ομοιογένεια της γλώσσας μας.
'Ισως
κάποτε να μην ήταν απαραίτητο και γι' αυτό να μην έγινε, αφού οι παρηχήσεις των
ευφωνικών συμφώνων για πολλούς θεωρούνταν δεδομένες, προφέρονταν και μέσω των
ακουσμάτων μεταφέρονταν ακούσια από στόμα σε στόμα.
Σήμερα δυστυχώς οι περισσότεροι δηλώνουν άγνοια γι' αυτές,
με αποτέλεσμα να αμφισβητούνται εντόνως, να φαντάζουν
παράταιρες, περίεργες ή (και) αστείες.
Το βάρος δίνεται αποκλειστικά στο γραπτό λόγο και όχι στην
ανάγνωση, την άρθρωση και την προφορά.
Όμως ο γραπτός λόγος ουσιαστικά δεν κάνει τίποτε άλλο από
να καταγράφει, να επισημαίνει και να επισημοποιεί αυτό που συμβαίνει στον
προφορικό λόγο, με σκοπό να τον διαφυλάξει και να τον μεταλαμπαδεύσει από γενιά
σε γενιά.
Aς μην αγνοούμε ότι ο προφορικός λόγος έχει πρωταρχική σημασία
και προηγείται του γραπτού που έχει περιστασιακή.
΄΄ Όσα
φωνούνται είναι σύμβολα των καταστάσεων της ψυχής και όσα γράφονται σύμβολα
αυτών που φωνούνται΄΄ (Αριστοτέλης).
Θα μας ενοχλήσει εάν δούμε γραμμένη στη λέξη ραδιόφωνο το /ω/
με /ο/ και δε μας ενοχλεί όταν πολύ πιθανόν την προφέρουμε λάθος (ραδγιόφωνο);!
Θεωρείται λάθος να γράφεται το αίμα με /ε/ και δε
θεωρείται λάθος αν πούμε το φενγγάρι → φεγγάρι, το πένντε → πέντε,
την Αρχαία Ολυμμπία → Αρχαία Ολυμπία, ή δεν αρθρώσουμε σωστά το
όνομά μας;!
Γιατί ουσιαστικά αυτό συμβαίνει.
Αλήθεια, πόσοι από εμάς γνωρίζουν να προφέρουν το όνομά
τους;!
Είναι πολύ δυσάρεστο να ακούμε τον ξένο να λέει, π.χ. Andrew ή Αngelo (πόσο μάλλον όταν αυτό είναι δάνειο από την
Ελληνική) και εμείς να προφέρουμε αντίστοιχα Αdρέας και Άgελος!
Να φέρεις το αρχαίο ελληνικό όνομα Αντιγόνη ή Αλκιβιάδης και
αντ' αυτού να φωνείς Αdιγόνη ή Αλκιβγιάδης!
Κάποιοι από εμάς πηγαίνουν τα παιδιά τους στο νηπι-αγωγείο
ή σε νηπχιαγωγείο;!
Κάποιοι άλλοι σε ιδι-ωτικό ή σε ιδγιωτικό;!
Όταν συνομιλούμε κάνουμε δι-άλογο ή δγιάλογο;!
Ζητάμε άδει-α από κάποιον και προφέρουμε άδγεια;!
Για να πετύχεις κάτι σημαντικό στη ζωή σου πρέπει να
κοπι-άσεις ή να κοπχιάσεις;! (Με τις
αναφορές κακοφωνίας να μην έχουν τελειωμό).
Eίναι
πραγματικά στενάχωρο, όταν μιλούμε μία ξένη γλώσσα να προφέρουμε σωστά το συμφ.
σύμπλεγμα της λέξης (π.χ. κοmbινεζόν, μπλέndερ, τέmpo) και
όταν την ίδια ακριβώς λέξη τη χρησιμοποιούμε στη γλώσσα μας να την προφέρουμε
λάθος (κοbινεζόν, μπλέdερ, τέbο).
Εντούτοις, υπάρχει μία ακόμη πιο πικρή διαπίστωση: μπορεί να έχουμε μάθει να προφέρουμε
τις λέξεις μιας άλλης γλώσσας, ωστόσο δηλώνουμε πλήρη άγνοια των κανόνων προφοράς της
δικής μας.
Διερωτώμαι
εάν κανείς Άγγλος λέει το computer → cobuter, το internet → idernet ή το camping → cabing.
Εάν
κανείς Γάλλος προφέρει το montage → modage, το jambon → jabon ή το complet → coblet.
Εάν ο
Ιταλός λέει τo interludio → iderludio ή το crescendo →
crescedo
και ο ισπανόφωνος το mambo → mabo και το tango → tago.
Σε
περίπτωση που συνέβαινε κάτι τέτοιο σε μία από τις παραπάνω γλώσσες, δε θα είχε
αμέσως επισημανθεί και χαρακτηριστεί λάθος;!
Δε θα
είχε μεριμνήσει το αγγλικό ή το γαλλικό κράτος προκειμένου να βρεθεί λύση στο
μείζον θέμα της εσφαλμένης προφοράς;!
Γιατί
λοιπόν δε συμβαίνει το ίδιο και στη χώρα μας;!
Κάποτε
ένας σοφός είπε για μας και τη γλώσσα μας:
΄΄Oι
Έλληνες κατά την ομιλία τους, καταφέρνουν να δημιουργούν δίνες στην ατμόσφαιρα.
Η μαγεία είναι πώς να χειρίζεσαι τις
ενέργειες μέσω της γλώσσας και της ομιλίας΄΄.
Δεν
είναι κακό να κάνουμε λάθος· κακό είναι να μην το αναγνωρίζουμε και να μην να κάνουμε
κάτι προκειμένου να το διορθώσουμε.
Τα σύμφωνα ''μ'' και ''ν'' της προερρίνωσης αποτελούν
φθόγγους της γλώσσας μας και δεν έχουν απλώς ευφωνικό χαρακτήρα αλλά στις περισσότερες
περιπτώσεις και εννοιολογική - ετυμολογική αξία, με συνέπεια όταν παραλείπονται
να μην αποδίδεται σωστά, τόσο η λέξη όσο και η σημασία της.
Φταίνε
οι Άγγλοι όταν -παραθέτοντας το ελληνικό αλφάβητο δίπλα στο λατινικό-
μεταφράζουν και μεταγράφουν το Σύνταγμα - Syntagma, την Πεντέλη - Penteli
και την Ολυμπία - Οlympia, ή εμείς που τα
συμφ. συμπλέγματα των λέξεων computer, bamboο και hobby, τα μεταγράφουμε στη γλώσσα
μας με -μπ και τα προφέρουμε
πάντοτε ίδια;!
Φταίνε
οι διάλεκτοι -που καλώς υπάρχουν και οι οποίες διαμορφώθηκαν από τις
κλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής, την ιστορία, τα ήθη, τα έθιμα
των κατοίκων τους και τις επιρροές που κατά καιρούς δέχτηκαν από άλλους λαούς-
για την εσφαλμένη προφορά της Κοινής Νεοελληνικής, ή η παντελής άγνοια των
κανόνων προφοράς και ότι το μάθημα της Αγωγής του Προφορικού Λόγου και της
Φωνής (κοινώς Ορθοφωνία) δε διδάσκεται στα Σχολεία, τα Ανώτερα και τα
Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας;!
Στις
περιοχές που οι διάλεκτοι ομιλούνται, οι κάτοικοι δεν είναι απλώς περήφανοι
για τον τόπο τους αλλά και θεματοφύλακες της γλωσσικής τους παράδοσης και
κληρονομιάς.
Και
αυτό για μένα είναι δείγμα πολιτισμού!
Εμείς
στην Αθήνα τι κάνουμε;!
Στην πόλη
του Σωκράτη και του Πλάτωνα, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, του Σόλωνα
και του Δημοσθένη, ποια Κοινή Νεοελληνική καλλιεργούμε και ποια διαφυλάσσουμε;!
Ποια Κοινή
Γλώσσα προσδοκούμε να ακούσουμε να εκφέρεται στην Επικράτεια, όταν εμείς
πρώτιστα δεν έχουμε μάθει να την προφέρουμε σωστά;!
Όταν σε
πολλά χωριά της χώρας μας -ασχέτως του τοπικού ιδιώματος- ακούμε τους αγρότες
να λένε: ΄΄ου κάμμπους… του φινγγάρ…΄΄ και
στην Αθήνα ή σε άλλες μεγαλουπόλεις να προφέρουν κατά το πλείστον ΄΄ο κάμπος΄΄ και ΄΄το φεγγάρι΄΄;!
Σύμφωνα
με τους κοινούς κανόνες της Νέας Ελληνικής, ποιος στην παραπάνω επισήμανση
προφέρει πιο σωστά;!
-Κανείς.
Ωστόσο
ο αγρότης, όχι μόνον είναι συνεπής προς τη γλώσσα του τόπου του αλλά προφέρει
και τις ευφωνικές παρηχήσεις, σε σχέση με αυτόν που μεγάλωσε στην Αθήνα ή σε
κάποιο άλλο μεγάλο αστικό κέντρο και δεν
τις γνωρίζει καν.
Για να
μην ανατρέξουμε σε δημοτικά τραγούδια ή σε παλιά τραγουδάκια της πρώτης μας
σχολικής ηλικίας:
΄΄ ΄Eνα νερό κυρα-Βανγγελιώ…΄΄,
΄΄Σαμμπάς στηνγκαλαμάτα και ΄ρθεις με το καλό, φέρε μου ένα μανντίλι να δέσω στο λαιμό…΄΄, ΄΄φενγγαράκι μου λαμμπρό, φένγγε μου να
περπατώ…΄΄, ΄΄ένα φράνγκο η βιολέτα, τσινγκολελέτα - τσινγκολελέτα΄΄ κ.ά.
Το
1982 καταργήθηκε το πολυτονικό σύστημα, γιατί θεωρήθηκε ότι δεν
είχε φωνητική αξία στην απόδοση της Νεοελληνικής Γλώσσας.
Σήμερα που τίθεται μείζον θέμα προφοράς, δε βρίσκω το λόγο να
μη χρησιμοποιήσουμε τον τόνο και την απόστροφο, σε μία πιο διακριτική μορφή (ή τα διαλυτικά για συγκεκριμένες μόνο περιπτώσεις), αξιοποιώντας πλήρως τη χρήση τους -ως
εμφατικά και μουσικά σημεία- προκειμένου
να αποσαφηνιστεί η προφορά· να περιοριστούν τα σφάλματα, η κακοφωνία και η ταχυλογία, που
οδηγούν στην αποδόμηση του λόγου και στις αλλοιώσεις στην άρθρωση.
Να μάθουν τα παιδιά στο σχολείο να προφέρουν σωστά και να
αρθρώνουν όπως πρέπει τις λέξεις. Γιατί αν δε μεριμνήσουμε και δεν πράξουμε άμεσα
τα απαραίτητα, πολύ φοβάμαι ότι σε
λίγα χρόνια οι ευφωνικές συνηχήσεις (ουρανώσεις) θα εκλείψουν εντελώς και μαζί
τους θα χαθούν η μουσικότητα, το ηχόχρωμα, τα ποικίλματα, ο επιτονισμός, η παύση και τα άλλα στοιχεία που κοσμούν το Λόγο και αναδεικνύουν τον πλούτο και την ομορφιά της Ελληνικής.
Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και πρέπει
να αφήνεται ελεύθερη, να εξελίσσεται μαζί με τον άνθρωπο. Όμως σε καμία περίπτωση
δεν πρέπει να γίνει έρμαιο ή να αφεθεί στη μοίρα της.
Γιατί η
άγνοια και η εσφαλμένη προφορά δεν καθιστούν κανόνα, ούτε γλωσσική εξέλιξη.
Αντιθέτως, δηλώνουν έλλειψη παιδείας, γλωσσικό ολίσθημα και πενία.
Ας μην
ξεχνάμε πως η σωστή χρήση της γλώσσας φανερώνει άνθρωπο καλλιεργημένο που
σέβεται τον τόπο του και την πολιτιστική του κληρονομιά.
Κανένας γραπτός λόγος δεν έχει αξία χωρίς τον προφορικό.
Κανένας γραπτός λόγος δεν έχει αξία, εάν πρώτιστα δεν έχει
αξία ο προφορικός λόγος.
Kαι καμία γλώσσα δεν μπορεί να είναι πλούσια, ούτε να έχει ουσιαστική αξία, όταν δεν ομιλείται σωστά. Όταν δε διδάσκεται, δεν
καλλιεργείται και δε διαφυλάσσεται.
Και
είναι υποχρέωση όλων μας, πολύ περισσότερο όσων γνωρίζουν -έστω και το
ελάχιστο- να συμβάλλουν με κάθε τρόπο, προκειμένου να αφυπνίσουν τους αρμόδιους
φορείς και η Πολιτεία να πράξει τα δέοντα.
Παραδείγματα ελληνικών λέξεων με προερρίνωση του συμφ.
συμπλέγματος (δηλ. με παρήχηση πριν από αυτό):
ά'γγελος
συ'γγενής
ε'γγονός
φε'γγάρι
α'γκαλιά
συ'γκίνηση
έ'γκριση
σύ'γκλιση
άτε'γκτος
εκπο'μπή
ε'μπλουτίζω
σύ'μπνοια
συ'μπολίτης
ε'μπρός
απά'ντηση
α'ντλία
σύ'ντμηση
ε'ντολή
ά'ντρας
Παραδείγματα ξένων λέξεων με προερρίνωση του συμφ.
συμπλέγματος:
α'γκαζέ
ζο'γκλέρ
κά'γκελο
πι'γκουίνος
α'μπαλάζ
ρά'μπα
κο'μπινεζόν
τρο'μπέτα
γλέ'ντι
γιρλά'ντα
μπλέ'ντερ
ρα'ντεβού
Παραδείγματα δάνειων λέξεων με παρήχηση των ευφωνικών /μ/ και /ν/ κατά την απόδοση των λατινικών συμφ. συμπλεγμάτων -mp, -nt:
καμ’πάνια
σαμ’πάνια
σαμ’πουάν
τέμ’πο
αν’τίκα
κον’τέσα
ντοκιμαν’τέρ
σαν’τιγί
Παραδείγματα λέξεων με διευκρινισμένη την προερρίνωση του -κ και των δίψηφων
συμφώνων -τζ, -τσ:
συμφώνων -τζ, -τσ:
ινκόγκνιτο
μπάνκα
μπλάνκο
τάνκερ
βελέντζα
γκοργκοντζόλα
μπάντζο
παντζούρι
σκαντζόχοιρος
τζάντζαλο
βιολοντσέλο
τσιντσιλά
καντσονέτα
λιντσάρισμα
Παραδείγματα ελληνικών λέξεων χωρίς προερρίνωση του συμφ.
συμπλέγματος (δηλ. χωρίς παρήχηση):
άντε
κακομπασμένος
κουτσομπολιό (αλλά κουτσομπολεύο'ντας)
μούγκα (αλλά μου'γκός, μου'γκάθηκα, μου'γκαμάρα)
μπουμπουνίζω
μπουμπούκι
ξεκουμπίσου
τσουγκράνα
τσιμπούρι (αλλά τσι'μπώ, τσι'μπίδα, τσι'μπιδάκι)
Παραδείγματα ξένων λέξεων χωρίς προερρίνωση του συμφ.
συμπλέγματος:
γκάγκαρος
ζιβάγκο
ιγκουάνα
φαγκότο
γλόμπος
καραμπίνα
κολούμπρα
λίμπερο
μπαμπάς
μπόμπιρας (εντάσσεται στις εξαιρέσεις, λόγω της
άμεσης επανάληψης
του συμφ. συμπλέγματος - ηχητική ακολουθία)
ρεμπέτης
ταμπού
αντίο
βουντού
γκάιντα
μπαλάντα
νταντά
ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΓΡΑΦΗΣ
ΤΟΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ
ΤΟΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ
1. Οι πέ'ντε αυτές στήλες ονομάζο'νται
Βασικός Κώδικας Καθαρών Φθό'γγων, γιατί
-στον προφορικό λόγο- καλύπτουν όλους τους πιθανούς συνδυ’ασμούς των φωνηέ'ντων
(συ'μπεριλαμβανομένης και της διφθό'γγου -ου) της γλώσσας μας.
-στον προφορικό λόγο- καλύπτουν όλους τους πιθανούς συνδυ’ασμούς των φωνηέ'ντων
(συ'μπεριλαμβανομένης και της διφθό'γγου -ου) της γλώσσας μας.
2. Το συ'γκεκριμένο βιντεοκλίπ αποτελεί μία
καταπληκτική δουλειά από κάθε άποψη.
Πολύ καλό μον’τάζ, ωραία εικόνα και υψηλής πιστότητας ήχος είναι μερικά από
τα βασικά χαρακτηριστικά του. Τα κολακευτικότερα σχόλια όμως έχουν
αποσπάσει οι σπάνιες αν’τίκες που
πλαισιώνουν τον εσωτερικό διάκοσμο, όπου έγιναν τα γυρίσματα και η
εμφάνιση της τραγουδίστριας ως βαμ’π
του βωβού κινηματογράφου, που με το εκρηκτικό της ταμ’περαμέν’το καθιστά σίγουρη την επιτυχία του τραγουδιού.
Εναλλακτική γραφή:
Το συ'γκεκριμένο βιντεοκλίπ αποτελεί μία
καταπληκτική δουλειά από κάθε άποψη.
Πολύ καλό μον΄τάζ, ωραία εικόνα και υψηλής πιστότητας ήχος είναι μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του. Τα κολακευτικότερα σχόλια όμως έχουν αποσπάσει οι σπάνιες αν΄τίκες που πλαισιώνουν τον εσωτερικό διάκοσμο, όπου έγιναν τα γυρίσματα και η εμφάνιση της τραγουδίστριας ως βαμ΄π του βωβού κινηματογράφου, που με το εκρηκτικό της ταμ΄περαμέν΄το καθιστά σίγουρη την επιτυχία του τραγουδιού.
Πολύ καλό μον΄τάζ, ωραία εικόνα και υψηλής πιστότητας ήχος είναι μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του. Τα κολακευτικότερα σχόλια όμως έχουν αποσπάσει οι σπάνιες αν΄τίκες που πλαισιώνουν τον εσωτερικό διάκοσμο, όπου έγιναν τα γυρίσματα και η εμφάνιση της τραγουδίστριας ως βαμ΄π του βωβού κινηματογράφου, που με το εκρηκτικό της ταμ΄περαμέν΄το καθιστά σίγουρη την επιτυχία του τραγουδιού.
(Αποσπάσματα κειμένων από την: ''Αγωγή του Προφορικού Λόγου
- Η Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας'').
* Όπου /'/:
η προφορά των ''μ'', ''ŋ''
πριν από τα -μπ, -γγ/γκ και -ντ
αντίστοιχα
/’/ ή /΄/: η απόδοση των λατιν. συμπλεγμάτων -mp, -nt
: γγ/γκ
= γγ/γκ
: μπ = μπ
: ντ = ντ
Στο
σύγγραμμα ''Αγωγή του Προφορικού Λόγου -
Η Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας'', μεταξύ άλλων, αναφέρονται όλα τα
συμφ. συμπλέγματα της Ελληνικής στα οποία έχουμε προερρίνωση, όπως και ένα
υπόδειγμα κλίσεων -με όλους τους
πιθανούς συνδυασμούς των φωνηέντων- προκειμένου να γίνει εξάσκηση στην ορθή
προφορά τους.
Οι
κλίσεις αυτές καλύπτουν οποιαδήποτε λέξη μπορεί να συναντήσουμε στη γλώσσα μας
με την απαιτούμενη ερρινοποίηση του
συμπλέγματος.
Αντίστοιχες
κλίσεις συνεκφοράς - προερρίνωσης υπάρχουν και για το τελικό ''ν'' κάποιων λέξεων με το αρχικό συγκοπτόμενο σύμφωνο
ή σύμπλεγμα της επόμενης, καθώς και ειδικά συνταγμένα κείμενα αναγνώσεων γι΄ αυτό το σκοπό, ενώ στο ''Λεξικό Προφοράς
της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας'' καταγράφεται
ένα πολύ μεγάλο σώμα λέξεων (13.500 και πλέον, ελληνικών και μη, βάσει των οποίων αποκαλύπτεται άμεσα και αυταπόδεικτα η προφορά πολύ περισσότερων λέξεων, εάν λάβουμε υπόψη όλες τις σύνθετες, τις ομόρριζες και τα παράγωγα που προκύπτουν), οι οποίες εκφέρονται διαφορετικά απ΄ ό,τι γράφονται, με την απαραίτητη αποσαφήνιση της προφοράς τους.
Συνοψίζοντας
το υπόμνημα και για τους λόγους που προανέφερα, εισηγούμαι:
1. Να συμπεριληφθεί τo μάθημα της Αγωγής του Προφορικού Λόγου και της Φωνής (Ορθοφωνίας) στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημόσιας Εκπαίδευσης και
σε οποιοδήποτε άλλο Τμήμα Εκπαίδευσης κρίνεται απαραίτητο.
2. Τη διδασκαλία του ανάλογου μαθήματος από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού (παράλληλα με το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας).
3. Την εφαρμογή του παραπάνω Τονικού Συστήματος
στο Γραπτό Λόγο (πρώτιστα στα βιβλία της Δημόσιας Εκπαίδευσης, με εξαίρεση αυτά των Αρχαίων Ελληνικών), το οποίο θα αποσαφηνίσει την προφορά της Κοινής
Νεοελληνικής Γλώσσας και θα διευκολύνει άπαντες στο να αναγνωρίσουν και να
προφέρουν σωστά τις ευφωνικές συνηχήσεις ή ό,τι άλλο (ανά περίπτωση) χρειαστεί .
Παραμένω στη διάθεσή σας για οποιεσδήποτε διευκρινίσεις
ή περαιτέρω ανάπτυξη της πρότασής μου.
© Αθήνα, 16/03/2017
Αρ. Κατ.: 32.215/20.3.2017
Με τιμή,
Καθηγητής -
Σύμβουλος
Αγωγής Προφορικού
Λόγου & Φωνής
*(ΜΑ, Royal Central School of Speech
& Drama - University of London)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου