Ένρινον είναι και το [γ], όταν ευρίσκεται προ των ουρανικών [κ], [γ], [χ] ή προ του [ξ]: άγκυρα, αγγείον, άγχω, άγξω (Αχιλλέας Τζάρτζανος) ▪ Συλλογιστείτε πώς προφέρεται το πρώτο [γ] στις λόγιες <παγγερμανισμός>, <παγγνωσία> ή <συγγνωστός>, στις οποίες, κατ’ εξαίρεση, δεν έχουμε τροπή του δεύτερου συμφώνου ▪ Αρκετές φορές, τα [μπ] και [ντ] μέσα στη λέξη είναι οι άλλες μορφές των [μβ] και [νδ]: κόμβος → κόμ̂πος, ένδεκα → έν̂τεκα ▪ Αυτό που ουσιיαστικά τρέπεται είναι το δεύτερο σύμφωνο ▪ Όταν γράφω και τα δίψηφα [γγ/γκ], [μπ], [ντ] αφορούν δύο φθόγ̂γους, προσθέτω ένα διיακριτικό ώστε να αναγνωρίζουν απαξάπαν̂τες πώς προφέρον̂ται ▪ Εάν δε γίνει η αναγ̂καία γραπτή διיάκριση ανάμεσα στα έρρινα και τα άρρινα δίψηφα, σε λίγον καιρό θα αναφερόμαστε στην αλλοίωση και τον ψευδισμό της Κοινής Νεοελληνικής (κόμπος [b] ⇔ κόβος, έντεκα [d] ⇔ έδεκα, άγγελος [g] ⇔ agel ≠ angel < άγ̂γελος)

Πέμπτη 28 Οκτωβρίου 2021

ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ, ΠΕΡΙΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ






ΟΙ ΕΥ̖ΦΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Απόσπασμα από την ταινία: ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑN̖TΙΣΤΑΣΗ (1970)

Φωνή Στρατιיώτη: Δεν μπορείτε [→ δεμ̂πορείτε] δεσποινίς, είναι διיαταγή!

ΚαρέζηΜου είναι αδιיάφορο!… Κανένας σας δεν μπορεί [→ δεμ̂πορεί] να μ’ εμ̂ποδίσει.

Φωνή άλλου ΣτρατιיώτηΤο ξέρουμε, μα έχουμε διיαταγή.

Καρέζη: Να του πείτε πως είναι ανάγ̂κη.

Φωνή Στρατιיώτη: Κανένας δεν μπορεί [→ δεμ̂πορεί] να τον δει.

Καρέζη: Μου ‘στειλες, Ίκαρε, μια διיαταγή… Δε σε είδα ποτέ για να σου πω, τι ένιωθα τις νύχτες που γύριζα στο σπίτι μου, ύστερα από τα ραν̂τεβού μου με το Χανς. Έπλενα τα χέρια μου που τα ‘χαν αγ̂γίξει τα χέρια του. Δάγ̂κωνα με λύσσα τα χείλη μου που είχαν μιλήσει τη γλώσσα του. Κατέβαζα το κεφάλι μου, γιατί ντρεπόμουνα τον κόσμο [→ τογ̂κόμο] που μ έβλεπε μαζί του… Εγώ όμως δεν κρυβόμουνα [→ δεγ̂κρυβόμουνα]. Την ντροπή [→ την̂τροπή] μου τη γύριζα παν̂τού, για να με βλέπουνε και να με φτύνουνε κατάμουτρα! Μάθε το όμως μια για πάν̂τα! Δεν πολεμάω [→ δεμ̂πολεμάω] για σένα, Ίκαρε, μα για τον άν̂τρα που έχασα. Τον άν̂τρα που μου σκότωσαν, γι’ αυτόν κάνω ό,τι κάνω…

Καζάκος: Γι’ αυτό υπόγραψα τη διיαταγή... Έδωσες αρκετά στην Αν̂τίσταση. Από δω και πέρα, η κάθε στιγμή θα είναι αβάσταχτη πια για μας…

Καρέζη: Πώς το άν̂τεξες αυτό, αγάπη μου;!... Πώς το άν̂τεξες;

Καζάκος: Να, που δεν το [→ δεν̂το] άν̂τεξα! Δεν το [→ δεν̂το] άν̂τεξα ως το τέλος.

Καρέζη: Δε σ’ έχω κον̂τά μου;!... Δε σε σφίγ̂γω;!... Είσαι ζων̂τανός, αγάπη μου! Ζων̂τανός… ζων̂τανός!!

Καζάκος: Πόσο λίγο σ’ αγαπώ… το ξέρουν οι νύχτες μου· οι απέραν̂τες ξάγρυπνες νύχτες μου!... Το μαρτύριό μου να σε βλέπω· να ‘σαι δίπλα μου, να σ’ αγ̂γίζω* σχεδόν και να μη σου μιλώ!… Λύγισα, Άννα! Δεν άν̂τεξα, λύγισα...

*και όχι αγγίζω (όπως εκ παραδρομής ειπώθηκε στην ταινία).


Απόσπασμα από την ταινία: ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΝΑΤΑΣΣΑ (1970)

Καλογήρου: Εσένα σε θυμάμαι· έχουμε συναν̂τηθεί κάποτε στην Κωπαΐδα [→ στηγ̂κωπαΐδα]… Αυτό σημαίνει πως θα ξέρεις και τις συνήθειיες του τόπου μας. Θα χεις υπόψη σου λοιπόν πως στην Ελλάδα μετά το γάμο, προτιμούμε το γλέν̂τι και όχι τους σκοτωμούς· και φυσικά σε κάτι τέτοιες ώρες οι καμ̂πάνες δεν πρέπει [→ δεμ̂πρέπει] να σωπαίνουν.

Παπαμιχαήλ: Συν̂ταγματάρχα, πού είσαι; Μην κρύβεσαι [→ μηγ̂κρύβεσαι]!... Έναν ήρωα δεν τον [→ δεν̂τον] αφήνουν να περιμένει!... Επιτέλους, να κι ο Συν̂ταγματάρχης-φάν̂τασμα! Ο κατασκευαστής αυθεν̂τικών ηρώων!... Μήπως σε τρομάζει το φάν̂τασμα εκείνου που έστειλες στο θάνατο και γύρισε;!…

Αυτή τη στιγμή βασανίζουν μια αθώα γυναίκα· αύριο θα τη στήσουν στον τοίχο [→ στον̂τοίχο]… Σε ρωτάω, γιατί;!

Σίγουρα κάτι άλλο θέλεις να πεις κι είμαι μεθυσμένος· δεν καταλαβαίνω [→ δεγ̂καταλαβαίνω]… Δεν είναι δυνατόν να στείλατε τρεις αθώους στο γερμανικό απόσπασμα.

Καλογήρου: Τους στείλαμε σφίγ̂γον̂τας την καρδιά [→ τηγ̂καρδιά]· κι ύστερα στείλαμε την πληροφορία [→ τημ̂πληροφορία] στην Ελλάδα, δήθεν για τους δικούς μας, με τον ασύρματο...

Παπαμιχαήλ: Όχι, δεν μπορώ [→ δεμ̂πορώ] να το πιστέψω αυτό… Μου είναι αδύνατον· δεν μπορεί [→ δεμ̂πορεί] να έγινε!...

Καλογήρου: Είναι πόλεμος Ορέστη· και στον πόλεμο [→ στομ̂πόλεμο] μπορεί να γίνουν όλα. Μόνο έτσι θα το πιστέψουν οι Γερμανοί. Αν το [→ αν̂το] βγάλουν απ’ τα χείλη ηρώων.Ύστερα από αληθινές ανακρίσεις και βασανιστήρια.

Παπαμιχαήλ: Και καλά, θυσιיάσατε δύο άν̂τρες. Τι γυναίκα, όμως, γιατί; Για ποιο λόγο;!

Καλογήρου: Αν δε λύγιζαν οι άν̂τρες, εκείνη κάποτε θα λύγιζε και θα τα ‘λεγε όλα.

Παπαμιχαήλ: Βούλωστο! Δεν μπορώ [→ δεμ̂πορώ] να σ’ ακούω.

Καλογήρου: Για να ελευθερωθούν εκατομμύρια· για να σταματήσει πιο σύν̂τομα η σφαγή. Για να ‘ρθει πιο κον̂τά η νίκη.

Πάν̂τα κάπως έτσι ήταν, πάν̂τα κάπως έτσι θα ‘ναι. Ώσπου να καταργήσουν οι άνθρωποι τον πόλεμο [→ τομ̂πόλεμο].

Καλωσήλθες στην Πατρίδα [→ στημ̂πατρίδα]! Βρίσκομαι εδώ για να σε υποδεχθώ και να σου πω πως ολόκληρη η Ελλάδα σε υποδέχεται με αγάπη και ευγνωμοσύνη, για όσα προσφέρατε εσύ κι ο άν̂τρας σου στον Αγώνα για τη Λευτεριά. Κι αυτό είναι μια μικρή αν̂ταμοιβή για τις θυσίες σου. Η Ελληνική Πολιτεία σού απονέμει το βαθμό της Υπολοχαγού του Υγειονομικού Σώματος Στρατού, για να μπορείς να έχεις κάποια σύν̂ταξη… Και το Ανώτατον Παράσημον Διיακεκριμένων Υπηρεσιών εκ μέρους του Συμμαχικού Αρχηγείου, για τη νίκη στη Σικελία και τη συν̂τριβή του Άξονος! Ο Ορέστης δεν είχε κανένα στον κόσμο [→ στογ̂κόμο]… Αυτά είναι τα παράσημά του.


ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

 Όπου:   ˆ   το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

              י    η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά.

              o   η προφορά του άτονου [ζ].


Χρόνια Πολλά Ελλάδα - Χρόνια Πολλά Έλληνες!!

Με περισσότερη αγάπη και ευαισθησία στα θέματα της

Γλώσσας μας!...

 

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Δευτέρα 18 Οκτωβρίου 2021

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΟΦΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ



ΤΕΛΙΚΑ, Ή ΣΤΡΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΙΑΛΟΣ Ή ΣΤΡΑΒΑ ΑΡΜΕΝΙΖΟΥΜΕ...



Απόσπασμα από την τηλεοπτική επιμορφωτική εκπομ̂πή «Σε προσκυνώ, γλώσσα», της δημοσιογράφου και κλασικής φιλολόγου Βίκης Φλέσσα και του καθηγητή Γλωσσολογίας και πρώην Πρυτάνεως του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεωργίου Μπαμπινιώτη, για την Ορθοφωνία και την Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας.


Ο Marc Colombat
Η αναφορά του Colombat στον όρο Ορθοφωνία
και το σύγ̂γραμμά του για τον τραυλισμό

Ο έγ̂κριτος γλωσσολόγος είχε και στο παρελθόν αναφερθεί στην Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής και στο διיαχωρισμό μεταξύ των έρρινων και των άρρινων δίψηφων συμφώνων, στο «Ομιλείτε Ελληνικά», τόσο όταν την ψυχαγωγική εκπομ̂πή, με θέμα τη Γλώσσα, παρουσίαζε η Λιάνα Κανέλλη, όσο και αργότερα, η Μαρία Χούκλη.



Προς επίρρωση των παραπάνω, σταχυολογώ χωρία από:

1. την πρώην Σχολική Γραμματική του Δημοτικού, του Μανόλη Τριαν̂ταφυλλίδη (σελ.14)


2. την ανατύπωση της Έκδοσης του ΟΕΣΒ της Νεοελληνικής Γραμματικής του 1941


3. την πρώην Σχολική Γραμματική της Ε΄& ΣΤ΄ Δημοτικού του Χρίστου Τσολάκη


4. την πρώην Σχολική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας του Αχιλλέα Τζάρτζανου

5. τη «Γραμματική της Ρωμαίικης Γλώσσας» του Μένου Φιλήν̂τα


Ας δούμε παρακάτω τι διδάσκεται αν̂τ’ αυτών, αβασίμως και αδιיακρίτως, στους μαθητές σήμερα:


1. Aπόσπασμα από το βίντεο τηλεκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας για την Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας


2. Απάν̂τηση της Δασκάλας της τηλεκπαίδευσης, σε ερώτηση που τέθηκε στο κανάλι της στο youtube, για το δίψηφο [ντ] στη λέξη παν̂τόφλες.* (Ανατρέξτε στα σχόλια της πηγής)

 
*Με τον εξελληνισμό του ιταλ. pantofola το λατιν. σύμ̂πλεγμα [nt] τράπηκε σε [ŋd], δηλ. προσαρμόστηκε στο γλωσσικό μας κανόνα, αφού η διיατήρησή του, σε αυτή την περίπτωση, θα ήταν εξεζητημένη.

3. Απόσπασμα από τη νέα Σχολική Γραμματική της Ε΄& ΣΤ΄ Δημοτικού (σελ. 40)


4. Αποσπάσματα από τη νέα σχολική Γραμματική της Α΄, Β΄& Γ΄ Γυμνασίου - Φωνητική και Φωνολογία (σελ. 20, 27)


Φαίνεται, πλέον, πως κάποιοι αποφάσισαν, ακρίτως και αυτοβούλως, να επιβάλλουν στη γλωσσική μας συνείδηση ότι τα δίψηφα σύμφωνα αφορούν πάν̂τοτε ένα φθόγ̂γο και ποτέ δύο, αν̂τιβαίνον̂τας στους γλωσσικούς μας κανόνες και αμφισβητών̂τας μεγάλους Δασκάλους της Ελληνικής, της Ορθοφωνίας και του Θεάτρου μας, όπως: 

το Φιλήν̂τα, τον Τριαν̂ταφυλλίδη, τον Τζάρτζανο, τον Τσοπανάκη, τον Τσολάκη, την Κοτοπούλη, το Ρον̂τήρη, τον Καραντινό, το Μινωτή, την Παξινού, τον Κατράκη, το Μυράτ, τον Κωτσόπουλο, το Βόκοβιτς, τον Καλλέργη, το Χορν, τον Τζόγια, την Αρώνη, την Αλ. Κατσέλη, τη Χατζηαργύρη, τη Συνοδινού, τον πατέρα του υπογράφον̂τος το άρθρο και άλλους πολλούς (στο ιστολόγιο μπορεί κανείς να βρει όλες τις αναφορές στα πρόσωπα), οι οποίοι, μέσω της κύριας ενασχόλησής τους και της άμεσης σχέσης της με το Λόγο, υπήρξαν όχι απλώς πρότυπα ορθής εκφοράς, αλλά και θεματοφύλακες της σπουδαίας γλωσσικής μας παράδοσης.


Δε γνωρίζω εάν έχει υποπέσει στην αν̂τίληψη του κυρίου Μπαμπινιώτη η αναφορά της τωρινής Σχολικής Γραμματικής της Ε΄ & ΣΤ΄ Δημοτικού για τα δίψηφα σύμφωνα και αν̂τιστοίχως της Α΄, Β΄ & Γ΄ Γυμνασίου για τις τροπές-συμ̂προφορές στη ροή του λόγου. 

Ωστόσο, ως πρόσωπο το οποίο χαίρει κύρους και αναγνώρισης σε θέματα που άπτον̂ται της Γλώσσας, εκτιμώ ότι η τοποθέτησή του επί των τελευταίων θιγουσών -την Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής σχολικών- αναφορών, θα είχε βαρύνουσα σημασία.


ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

 Όπου:   ˆ  το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

              '   η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά.


Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Τετάρτη 13 Οκτωβρίου 2021

2018-2021: 3 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ orthophonia.gr ΚΑΙ 100 ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΥ̖ΦΩΝΙΚΩΝ ΣΥΝΗΧΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ



 ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ ΣΥΜΦΩΝΩΝ; ΤΙ ΠΡΟΚΡΙNΟΥΝ ΟΙ ΙΘΥΝΟN̖TΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΜΑΣ ΤΑΓΟΙ;



Στη γλώσσα μας, μεταξύ άλλων, χρησιμοποιούν̂ται ο τόνος, η απόστροφος, τα διיαλυτικά και η υποδιיαστολή, προκειμένου να αποδοθούν σωστά οι λέξεις και τα νοήματά τους.

Λ.χ.: στη λαϊκή χρειάζον̂ται τα διיαλυτικά διיαφορετικά θα πούμε λαικήΣτο αμ πώς; η απόστροφος, για να μην προφέρουμε αμ̂πώς; Στο επίρρημα πώς ο τόνος, προκειμένου να ξεχωρίζει από τον ειδικό σύνδεσμο πως. Στο ό,τι η υποδιיαστολή για να δηλώσει ότι είναι αναφορικό και όχι ειδικός, χρονικός ή αιτιολογικός σύνδεσμος. Στον αδύνατο τύπο της αν̂τωνυμίας πάλι ο τόνος, όταν υπάρχει κίνδυνος να γίνει σύγχυση και να θεωρηθεί ο τύπος εγ̂κλιτικός κ.ο.κ.

Τι χρειάζεται στις λέξεις φεγ̂γάρι [ŋg], αγ̂κάθι [ŋg], πέν̂τε [ŋd], εκπομ̂πή [ɱb](ενδεικτικά τα παραδείγματα, αφού υπάρχουν χιλιάδες αναφορές με δίψηφα έρρινα σύμφωνα στο μέσον της λέξης), για να μην πούμε φεγγάρι [g], αγκάθι [g], πέντε [d], εκπομπή [b] και τι στις αφουγκράζομαι, έμπα και άντε για να μη συμβεί το αν̂τίθετο;

Τι χρειάζεται στην περίπτωση της σύνθετης συν̂τονισμένος σε σύγ̂κριση με την επίσης σύνθετη κακοντυμένος, τι στην περίπτωση του ξεμπλέκον̂τας σε σχέση με το ξεμπλέκω και τι στο εμ̂πλέκον̂ται αλλά όχι στο έμπλεξα;

Στις μπαμ̂πού, ντανיτέλα και απαν̂τών̂τας έναν̂τι των μπομπονιέρα (< ιταλ. bomboniera), μπουμπούκι, νταντά, παρόλο που σε όλες έχουμε άμεση επανάληψη του δίψηφου συμφώνου; 

Στις σαμיπάνια, ανיτίκα, ταμיπεραμένיτο σε σχέση με τις λάμ̂πα (< γαλλ. lampe < ελλην. λαμ̂πάς), τσάν̂τα (< τουρκ. çanta), τέμ̂πλο (< λατιν. templum) ή τσιμέν̂το (< ιταλ. cimento);

Τι είναι αναγ̂καίο στο κομיπιούτερ και τι στο κομ̂πιουτεράκι, στο μονיτάζ και στο μον̂τάρω ή στο κονיτρόλ και στο κον̂τρολάρω και τι στο κόμיπλεξ σε σύγ̂κριση με το κομ̂πλεξικός και το κομπλάρω;

Στις περιπτώσεις των βεν̂τέτα, τούμ̂πα και καμ̂πάνα έναν̂τι των βεντέτα (διיασημότητα), τούμπα (πνευστό), καμπάνα (μεμονωμένος ξενοδοχειακός οικίσκος);

Στις κάγ̂κελο, ζογ̂κλέρ, σανיτιγί, ινיτερπόλ, σαμיπουάν, ταμיπόν, ζαμ̂πόν, κομ̂πινεζόν έναν̂τι των βεγγέραζιβάγκο, γιόγκα, μοντέρνος, μπαλάντα, έμπολα, ρόμπα, σόμπα;

Στις βεράν̂τα, κουβέν̂τα, ρέν̂τα, τέν̂τα, μάμ̂ποτέμיποραν̂τεβού σε σχέση με τις βουντού, ταμπού;

Στο αμ̂πραγιάζ σε σύγ̂κριση με το ντεμπραγιάζ ή στο αμ̂παλάζ με το αμπαζούρ;

Στο αμ̂πάρι με την αμπάρα και στην εγ̂γραφή (ή εγיγραφή) με την αγκράφα;

Στο καλαμ̂πόκι με το καλαμπούρι ή στις μπάν̂τα και μπαν̂τάνα σε σχέση με τον μπαντανά;

Στη συν̂τριβή με το σιντριβάνι ή στο ταμ̂πούρ(λ)ο με το ταμπούρι και το ταμπουρέ;

Στον τσιγ̂κούνη με το σπαγκοραμμένο (< ιταλ. spago+ραμμένος);

Στις κουμ̂πάρος, κουμ̂παράς και καμ̂πούρης σε σχέση με τις κουμπούρας, κουμπούρι, ή στο φράγ̂κο με τo φραγγέλιο;

Ποιος κίνδυνος ενεδρεύει, εάν τα δίψηφα σύμφωνα παραμείνουν στο γραπτό λόγο αδιיευκρίνιστα; Ό,τι δηλ. συμβαίνει σήμερα!

Στις λέξεις από έξω, μετά την απάλειψη του ληκτικού φωνήεν̂τος της πρόθεσης, βάζουμε την απόστροφο, όταν πρόκειται να πούμε απ έξω, ενώ στις νίκησέ τον, μετά τον αναβιβασμό του τόνου τού αδύνατου τύπου της αντωνυμίας «αυτόν», χρησιμοποιούμε και δεύτερο τόνο στη λέξη. Ο τόνος και η απόστροφος γιατί υπάρχουν; Ποια η σκοπιμότητα στη χρήση τους; Δεν εξυπηρετούν στο να διαβάσουμε ορθά, δηλ. να τονίσουμε και να προφέρουμε τις λέξεις όπως πρέπει; Τι μας εμ̂ποδίζει λοιπόν να κάνουμε πλήρη αξιοποίησή τους, σε μια πιο διיακριτική μορφή, ώστε να μάθουμε όλοι μας να εκφέρουμε σωστά την Ελληνική;

Με το δανεισμό ενός πλήθους ξένων λέξεων, που αρχίζουν από [γκ], [μπ] και [ντ], αλλά και τη δημιουργία μεταπλασμένων γηγενών λεκτικών τύπων που αρχίζουν πάλι από άρρινο δίψηφο σύμφωνο (π.χ.: γκρεμός, μπαίνω, ντύνω), κάτι που δε συνέβαινε στην Αρχαία Ελληνική, αφού καμία λέξη δεν ξεκινούσε από δίψηφο σύμφωνο (κρημνός, εμβαίνω, ενδύω), ενισχύθηκε η άρρινη προφορά, δηλαδή ο μονοφθογ̂γισμός τους.

Παράλληλα, η παν̂τελής ακηδία της Πολιτείας για τον Προφορικό Λόγο, δηλ. η έλλειψη κατάρτισης και επιμόρφωσης των Δασκάλων σε θέματα που άπτον̂ται της εκφοράς του Λόγου, όπως είναι η άρθρωση και η προφορά, δυσχέραναν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Τα δίψηφα σύμφωνα άρχισαν να ταυτίζον̂ται με τους ήχους των [g], [b] και [d] και δυστυχώς φτάσαμε, λόγω άγνοιας, στο σημείο να διδάσκεται σήμερα στο Σχολείο ο μονοφθογ̂γισμός τους.

Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου «Σύστημα
Ασκήσεων του Προφορικού Λόγου» του Σ. Καραντινού

Σε αυτό συνέτεινε και το γεγονός ότι το Ελληνικό Αλφάβητο αδυνατεί πλέον να επισημάνει την ορθή προφορά των δίψηφων συμφώνων. Ειδικότερα -όπως θα διיαπιστώσατε παραπάνω- υπάρχουν τρία διγράμματα (τα γγ/γκ είναι ομόηχα), για να αποδώσουν στη γλώσσα μας 15 διיαφορετικούς ήχους [g, ŋγ, ŋg, b, ɱb, ɱp, d, ŋd, ŋt], με συνέπεια η διיάκριση των δίψηφων έρρινων ή των μη συμ̂προφερόμενων συμφώνων έναν̂τι των δίψηφων άρρινων, να μην είναι εναργής και ο φυσικός ομιλητής να μην μπορεί να εν̂τοπίσει τις διיαφορές, ώστε να τις αποδώσει. Κάτι που σαφώς δεν ισχύει στις γλώσσες που κάνουν χρήση του Λατινικού Αλφαβήτου (π.χ.: αngel άγγελος, Andrew Αντρέας).

Λαμβάνον̂τας υπόψη ότι το Ελληνικό Αλφάβητο θεωρείται το πρώτο ολοκληρωμένο αλφάβητο στον κόσμο και φυσικά η μήτρα του αν̂τίστοιχου λατινικού (μην ξεχνάμε ότι και αυτό ελληνικό είναι, αφού πρόκειται για το υιοθετημένο Αρχαίο Χαλκιδικό), δε θα ισχυριστώ ότι χρειάζεται αναθεώρηση ή συμ̂πλήρωση. Ούτε θα υποστηρίξω το δανεισμό ψηφίων από το λατινικό, αφού κάτι τέτοιο προφανώς και θα έβαλλε την ιστορική ορθογραφία, την ετυμολογία και εν γένει το είδωλο και την αισθητική των λέξεων.

Θα επισημάνω, ωστόσο, πως πρέπει να γίνουν άμεσα πάρα πολλά και ότι κάλλιστα μπορούν να αξιοποιηθούν ο τόνος και η απόστρο-φος, στοιχεία τα οποία ήδη χρησιμοποιούν̂ται χωρίς να πλήττουν την ιστορική ορθογραφία, για να αποσαφηνιστεί η Προφορά και να διיευκολυνθούν άπαν̂τες στο να εκφέρουν ορθά τη Γλώσσα μας.


Διיαφορετικά, ας μας απαν̂τήσουν οι ιθύνον̂τες τι προτείνουν να γίνει και γιατί δε γίνεται ήδη, ώστε να αποφευχθεί το μοιραίο, που οδηγεί ολοένα και περισσότερους Έλληνες, όχι απλώς στην κακοφωνία και στον ψευδισμό της Γλώσσας μας, αλλά στη μείωση και στο φθόρο της ετυμολογικής και σημασιολογικής της αξίας!

Ειρήσθω εν παρόδω, συμ̂πληρώνον̂ται σήμερα 3 χρόνια από τη δημιουργία του ιστολογίου orthophonia.gr και 99+1 δημοσιεύσεις (περιλαμβανομένης και της Εισήγησής μου) αποκλειστικά για την ορθή Προφορά της Κοινής Νεοελληνικής, με σκοπό την αφύπνιση των πνευματικών μας ταγών και κυρίως την ευαισθητοποίηση της Πολιτείας, για τη διיάσωση και τη διיάδοση των ευ̂φωνικών συνη-χήσεων της Γλώσσας μας.

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD
Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣH:

Όπου:   ˆ  το ευ̂φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             '   η εκφορά των φθόγ̂γων χωριστά.


Πέμπτη 7 Οκτωβρίου 2021

Η ΔΙἈΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΡΡΙΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΡΙΝΑ ΔΙΨΗΦΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΣΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΜΑΣ ΛΟΓΟ ΔΙἈΣΦΑΛΙΖΕΙ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ



ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΟΡΦΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ ΕΡΡΙΝΩΝ [Γ̖Γ/Γ̖Κ], [Μ̖Π], [N̖T] ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΡΙΝΑ [ΓΓ/ΓΚ], [ΜΠ], [ΝΤ] ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙ'ΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ [Μ'Π] ΚΑΙ [Ν'Τ]



Πόσοι από εμάς προφέρουν σωστά τη γλώσσα μας;

Πόσοι γνωρίζουν ότι τα δίψηφα σύμφωνα [γγ/γκ], [μπ] και [ντ], όταν βρίσκον̂ται στο μέσον της λέξης, συνήθως, δε δηλώνουν έναν ήχο (φθόγ̂γο), όπως κακώς σήμερα διδάσκεται στα Σχολεία, αλλά δύο φθόγ̂γους-ήχους;

Πόσο η γραπτή αποσαφήνιση των έρρινων δίψηφων συμφώνων θα διיευκόλυνε τον καθένα μας, ώστε να μπορέσει να τα διיακρίνει και επομένως να τα προφέρει σωστά, ακόμη και στην περίπτωση που δεν έχει συνηθίσει να γράφει ανάλογα;

Πόσο η γραπτή τους επισήμανση θα βοηθούσε τους Δασκάλους, ώστε να μάθουν τα παιδιά μας να προφέρουν ορθά τη γλώσσα μας και πόσο τις επερχόμενες γενιές των Ελλήνων, εάν μάθαιναν από το Σχολείο να τα γράφουν και να τα συσχετίζουν, προκειμένου να τα αναγνωρίζουν και να τα αποδίδουν σωστά;

Πόσο μια τέτοια είδους γραφή θα τα βοηθούσε ουσιיαστικά στο να εστιάσουν καλύτερα στην Ορθογραφία, στη Σχολική τους μελέτη, στις λέξεις, στα νοήματα και κατ επέκταση στο να δομήσουν και να αρθρώσουν έναν καλύτερο λόγο και πόσο θα συν̂τελούσε πραγματικά στη διיαφύλαξη της σπουδαίας και μακραίωνης γλωσσικής μας κληρονομιάς;

Πώς επιτρέπουμε να λέμε τις λέξεις μας λανθασμένα (π.χ. άγγελος, Αντρέας) και ταυτόχρονα να ακούμε τους ξένους να τις προφέρουν σωστά (angel και Andrew); Να λέμε κολύμβηση αλλά κολύμπι, δενδροκομία αλλά δέντρο, όταν το [γ] είναι έρρινο πριν από άλλο ουρανικό σύμφωνο, ή τα [μπ] και [ντ] είναι συνήθως μία άλλη μορφή των [μβ] και [νδ];

Πόσο συνυφασμένοι είναι οι ήχοι των [γγ/γκ], [μπ], [ντ] με αυτούς των [g], [b] και [d] και τι κάνουμε εν̂τέλει γι’ αυτό;

Οδηγούμε ένα λαό στην αμάθεια, στην κακοφωνία και στον ψευδισμό, επειδή δεν μπορούμε να τον διδάξουμε σωστά και να διיαχειριστούμε το πρόβλημα που ενέσκηψε με τη σύγχυση των έρρινων και των άρρινων δίψηφων συμφώνων; Για να μην αναφερ-θώ στην περίπτωση των διφθόγ̂γων [ιο], [ιου], [ιε], [ιι], [ια] -ασχέτως γραφής- και στο πότε αυτές συνιζάνον̂ται, δηλ. συμ̂προφέρον̂ται, και πότε εκφέρον̂ται χωριστά.

Ο Αριστοφάνης ο Βυζάν̂τιος επινόησε τους τόνους και τα σημεία στίξης, προκειμένου να επισημάνει και να διיασώσει τον προσωδιακό λόγο της Αρχαίας Ελληνικής. Εμείς τι κάνουμε σήμερα για τη διיάσωση και τη διיάδοση της Κοινής Νεοελληνικής στο προφορικό της επίπεδο; Εκτός εάν θεωρούμε γλώσσα μόνο το γραπτό λόγο και όχι και τον προφορικό!

Δάσκαλοι με κατάρτιση στην Ορθοφωνία δεν υπάρχουν αρκετοί στην Ελλάδα. Πέραν αυτού το μάθημα δε διδάσκεται στα Πανεπιστήμια, ώστε να επιμορφωθούν οι Εκπαιδευτικοί, ούτε εν̂τάσσεται στα Σχολεία. Επικρατεί πλήρης άγνοια και σύγχυση στην Προφορά, με συνέπεια η γλώσσα, σε ό,τι αφορά την εκφορά της, να φθίνει διיαρκώς και να οδηγούμαστε, δυστυχώς, σε γενιές ανεκπαίδευτων Ελλήνων, χωρίς αυτό να οφείλεται σε δική τους υπαιτιότητα. Συνεπώς τι κάνουμε και ποια επιλογή μάς απομένει, από το να καταλήξουμε στη γραπτή διיάκριση μεταξύ των έρρινων και των άρρινων δίψηφων συμφώνων;

Εύλογα και σημαν̂τικά ερωτήματα που χρήζουν άμεσης έρευνας, απάν̂τησης και αν̂τιμετώπισης, πριν να είναι πολύ αργά. Αγάπη για την Ελληνική και τόλμη για γρήγορη και οριστική επίλυση του προβλήματος, που χρόνιיα ταλανίζει τη γλώσσα μας, αρκούν.

Ο κόσμος δεν έχει επίγνωση της κατάστασης. Θα πρέπει να ενημερωθεί από την Πολιτεία για τη σοβαρότητά της, ώστε να αγ̂καλιάσει και να στηρίξει το όλο εγχείρημα.

Για να γίνει δε κατανοητό τοις πάσι, παραθέτω τα ακόλουθα κείμενα επισημαίνον̂τας την ορθή προφορά, ανάλογα την περίπτωση, χωρίς να περιλαμβάνον̂ται σε αυτά οι ευ̂φωνικές συμ̂προφορές των λέξεων.

Όπου:  [γ̂γ/γ̂κ] ή [ν̂τ] το μαλακοϋπερωικό [ν] (αλλιώς άγμα) πριν από το

                                 δίψηφο σύμφωνο.

            [μ̂π] ο ήχος του [μ] πριν από το [μπ].

            [י] το δίψηφο σύμφωνο ή οι δίφθογ̂γοι προφέρον̂ται χωριστά.

Δοκιμάστε να εκφέρετε τις λέξεις προκειμένου να αξιολογήσετε την προφορά σας, αλλά και κατά πόσον η Εισήγηση για τη γραπτή διיάκριση, κυρίως των δίψηφων έρρινων συμφώνων, εξυπηρετεί στο να αποδώσουμε όλοι ορθά.


Συνιστών̂τας την παρακολούθηση των εκπομ̂πών που γράφον̂ται από εμ̂πευσμένους συγ̂γραφείς* (ή συγיγραφείς-λόγιος τύπος) του έν̂τεχνου λόγου, την Τρίτη στις πέν̂τε και τριάν̂τα πέν̂τε και μεταδίδον̂ται την Παρασκευή στις έν̂τεκα και σαράν̂τα πέν̂τε, εμ̂πλουτίζουμε την πνευματικότητα των συμ̂πολιτών μας, προσφέρον̂τάς τους αν̂τίστοιχα έν̂τονες συγ̂κινήσεις.

Ο έγ̂κριτος εγ̂κληματολόγος Βαγ̂γέλης Εγ̂γονόπουλος, στην καινούργια του συγ̂γραφική* (ή συγיγραφική) παραγωγή, εγ̂καταλείπει την καθιερωμένη εγ̂κληματολογική αν̂τίληψη και εγ̂καινιάζει έναν καινούργιο τρόπο αν̂τιμετώπισης των καθημερινών εγ̂κλημάτων, αγ̂καλιάζον̂τας συγ̂κλονιστικά την παγ̂κόσμια εγ̂κληματικότητα.

*Με τον πρώτο τύπο (δημώδης) συνεπέστερο στην αρχική προφορά [αρχ. συγ̂γραφεύς] και τον δεύτερο συνηθέστερο.

Το νέο βιντεοκλίπ1 της Μαντόνα1 αποτελεί μία καταπληκτική δουλειά από κάθε άποψη. Πολύ καλό μονיτάζ2, ωραία εικόνα και υψηλής πιστότητας ήχος είναι μερικά από τα  βασικά χαρακτηριστικά του. Τα κολακευτικότερα σχόλια όμως έχουν αποσπάσει οι σπάνιες ανיτίκες3 που πλαισιώνουν τον εσωτερικό διיάκοσμο, όπου έγιναν τα γυρίσματα και η εμφάνιση της τραγουδίστριας ως βαμיπ2 του βωβού κινηματογράφου, που με το εκρηκτικό της ταμיπεραμένיτο3 καθιστά σίγουρη την επιτυχία του τραγουδιού.

1 Στις λέξεις βιντεοκλίπ και Μαντόνα τα δίψηφα σύμφωνα αποδίδον̂ται ατόφια, αφού η ρίζα τους δεν περιλαμβάνει το [n] (αγγλ. videoclip < λατιν. videō + αγγλ. clip, ιταλ. Madonna < λατιν. mia+domina).

2Στις μονיτάζ (< γαλλ. montage) και βαμיπ (< vamp) διיατηρείται η αρχική προφορά των λατιν. συμ̂πλεγμάτων [nt] και [mp] γιατί είναι άκλιτες.

3Οι ανיτίκες (< ιταλ. antica), ταμיπεραμένיτο (< ιταλ. temperamento) αφορούν ειδικούς όρους, γι αυτό τα λατιν. συμ̂πλέγματα [nt] και [mp] δεν προσαρμόζον̂ται στους γλωσσικούς μας κανόνες. Αποτελούν εξαιρέσεις, με την απόδοση αυτή να επιτείνει τη σημασία τους. 

Όταν κλήθηκα από τον προσφάτως εκλιπόν̂τα γλωσσολόγο Αθανάσιο Νάκα να διδάξω στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος συμμετείχε σε ειδική ομάδα του Υπουργείου Παιδείας για τη Γλώσσα, με σκοπό την παρακολούθηση του θέματος της διδακτικής της και την υποβολή προτάσεων προς το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, για τυχόν συμ̂πλήρωση ή βελτίωση των βιβλίων «Η Γλώσσα μου» (του Δημοτικού) και «Νεοελληνική Γλώσσα» (του Γυμνασίου) και του παρέδωσα εγ̂γράφως την Εισήγησή μου για την πλήρη αξιοποίηση του τόνου και της αποστρόφου, σε μία πιο διיακριτική μορφή, με σκοπό την ορθή Προφορά και τη διיαφύλαξη της Κοινής Νεοελληνικής, προκειμένου να την αξιολογήσει και να διיατυπώσει τη γνώμη του, αφού τη μελέτησε, ενθουσιάστηκε, αναφέρον̂τάς μου ότι θα προωθήσει την πρότασή μου στην Επιτροπή. Μετά από λίγον καιρό η προφορική απάν̂τηση, που έλαβα από τον ίδιο, ήταν η εξής: «Χρειάζεται αγώνας. Εάν, κύριε Βαφιά, αρχίσετε να γράφετε κατ’ αυτόν τον τρόπο και ακολουθήσουν και άλλοι -στην αρχή μαθητές σας και αργότερα διיάφοροι άλλοι- και γίνει ευρέως γνωστός, βεβαίως και η πρότασή σας θα βρει αν̂ταπόκριση και θα εφαρμοστεί».

Είναι δυνατόν ο κόσμος να γνωρίζει πώς πρέπει να προφέρει για να γράφει αναλόγως; Και εάν ήδη γνωρίζει, ποιο το νόημα να γράψει κατ’ αυτόν τον τρόπο; Γι’ αυτό άλλωστε δε γίνεται η Εισήγηση; Έχω τη δυνατότητα να μάθω σε όλους τους Έλληνες πώς πρέπει να γράφουν προκειμένου να προφέρουν σωστά, πόσο μάλλον να απαιτήσω από τον καθένα να ασπαστεί και να εφαρμόσει τη θέση μου; Δεν είναι αυτή η δουλειά μου. Η δουλειά μου είναι να μαθαίνω τον κόσμο να μιλάει σωστά! Να επισημαίνω τα λάθη στη χρήση του Λόγου και της Φωνής, να τα διορθώνω και να συμβάλλω, με όποιον τρόπο μπορώ, προς τη σωστή κατεύθυνση σε ό,τι έχει σχέση με το αν̂τικείμενο της ενασχόλησής μου και την Εκπαίδευση. Αυτό που μου προτάθηκε είναι -επί της ουσίας- ανέφικτο.

Μόνον εάν η Πολιτεία εγ̂κύψει στο πρόβλημα και προχωρήσει στην έκδοση σχολικών βιβλίων, υιοθετών̂τας τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς και ζητών̂τας παράλληλα από τα Μέσα Ενημέρωσης και τους Εκδοτικούς Οίκους να στηρίξουν αυτό το εγχείρημα -ό,τι δηλ. συνέβη με την περίπτωση του μονοτονικού- θα μπορέσει να δοθεί οριστική λύση και να γίνει όν̂τως κάτι ουσιיαστικό για την ορθή εκφορά της Ελληνικής.

Η γραπτή διיάκριση των έρρινων δίψηφων συμφώνων δε διיασφαλίζει απλώς την ύπαρξη των ευ̂φωνικών συνηχήσεων στη γλώσσα μας, αλλά υπενθυμίζει και επιβεβαιώνει σε όλους μας την απαιτούμενη προφορά τους, τόσο για τη σημασιολογική όσο και την ετυμολογική της συνάφεια.

© Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής