Μία σημαν̖τική
παράλειψη στο Διיεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (ΔΦΑ) -που οφείλεται είτε σε άγνοια,
είτε σε λάθος εκτίμηση- με συνέπεια η εσφαλμένη απόδοση να μεταγράφεται και να
αναπαράγεται στη φωνητική ανάλυση της Κοινής Νεοελληνικής, αφορά σε αυτήν των
ευ̖φωνικών συνηχήσεων του [ν] ή (και) του [μ], πριν από τα δίψηφα -μπ, -ντ,
-τζ, -τσ, όπως και στην απόδοση των λατινικών -mp και -nt για κάποιες δάνειες
λέξεις στη γλώσσα μας.
π.χ.: στις λέξεις
mambo ή veranda, μπορεί τα [m], [n] στην αγ̖γλική
να προφέρον̖ται ακριβώς όπως γράφον̖ται· να είναι δηλ. έρρινοι, διχειλικοί και φατνιακοί φθόγ̖γοι αν̖τίστοιχα.
Όταν όμως κάνουμε χρήση αυτών των λέξεων στη γλώσσα μας, ή πρέπει να αποδώσουμε τις ευ̖φωνικές
συνηχήσεις σε αν̖τίστοιχες λέξεις της Ελληνικής, στην περίπτωση του δίψηφου -μπ, πριν από το [μ] ακούγεται
ελαφρώς το άγμα [ŋ].
Έχουμε δηλ. διττή παρήχηση [ŋm], με εν̖τονότερη
αυτή του [μ], λόγω της προωθημένης του θέσης-γειτνίασης με το [μπ], ενώ σε αυτήν του [nd], το φατνιακό [ν] τρέπεται σε
μαλακοϋπερωικό, δηλ. πάλι σε άγμα [ŋ].
Και ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι για να
αποφευχθεί ο υπερτονισμός των [μ], [ν] κατά τη συνεκφώνησή τους με
τα δίψηφα σύμφωνα, ήτοι για λόγους ευ̖φωνίας (αρμονική συνήχηση φθόγ̖γων).
Δε λέμε δηλ. [μάmbo] ή [βεράndα], όπως οι Άγ̖γλοι,
αλλά [μάŋmbο], [βεράŋdα] (το [ŋ] με το πίσω τμήμα της γλώσσας).
Ομοίως και
στην απόδοση των λατινικών -mp, -nt:
Δε λέμε [κοmpιούτερ] ή [ντοκουμέntο]
αλλά [κοŋmpιούτερ], [ντοκουμέŋtο]
Η διττή αυτή
παρήχηση [ŋm], που ακούσια όλοι προφέρουμε (π.χ.: αν δοκιμάσουμε να εκφέρουμε αργά τον ήχο «οομμμ», θα διיαπιστώσουμε ότι μεταξύ του
φωνήεν̖τος και του συμφώνου παρεμβάλλεται ισχνά ο ήχος του [ŋ]), αφορά στον ίδιο ήχο με αυτόν που στο ΔΦΑ ονομάζεται έρρινο χειλοδον̖τικό [μ] και δηλώνεται
με το [ɱ], ακριβώς λόγω της επίδρασης του [ŋ] στον ήχο του [μ].
Γι' αυτό συμβολίζεται αναλόγως.
Πρόκειται για αλλόφωνο του [μ], που απαν̖τά επίσης πριν από τα χειλοδον̖τικά [β], [φ], ή το διχειλικό [ψ].
π.χ. ενώ γράφουμε: εμβαδόν, άμφια, έμψυχο, παμφάγος, παμψηφεί, σύμβολο,
συμφωνία, συμψηφίζω κ.λπ.
λέμε: εŋmβαδόν (αλλιώς εɱβαδόν), άŋmφια (αλλιώς άɱφια), έŋmψυχο (αλλιώς έɱψυχο)
κ.ο.κ.
Ειδικά η κοινή αποδοχή ότι στο σύμ̖πλεγμα -μψ προφέρεται το [ɱ] και όχι το [μ], επιβεβαιώνει, με τον πλέον περίτρανο τρόπο, την ύπαρξη του ίδιου ήχου [ɱ] και στην περίπτωση του δίψηφου -μπ.
π.χ.: στη λέξη αμπέλι, το [μ] δεν είναι ατόφιος ήχος (αmbέλι), όπως ατυχώς αναφέρεται στο ΔΦΑ, αλλά διττός-σύνθετος [ŋ+μ], δηλ. [ɱ] (αŋmbέλι ή αɱbέλι).
Διיαφορετικά
θα έπρεπε να πούμε και [έmψυχο], αν̖τί του ορθού [έɱψυχο], που όλοι μας λέμε.
Εξάλλου, όπου:
ψ (διπλό σύμφωνο) = π+σ, δηλ. στον
ήχο του ενυπάρχει το [π], που είναι η άηχη απόδοση του [μπ].
Και ό,τι ισχύει για έναν άηχο φθόγ̖γο ισχύει και για το φωνητικό του ζεύγος, δηλ. για τον αν̖τίστοιχο ηχηρό.
π.χ. στη συνεκφώνηση του τελικού [ν] κάποιων λέξεων, με το αρχικό [ψ] της επόμενης λέξης:
τον ψαρά (=
τον πσαρά ⇒ τοŋmb̥+σαρά ⇒ τοŋmb̥z̥αρά ή
τοɱb̥z̥αρά)
Ομοίως, για
τους προαναφερθέν̖τες λόγους, στα συμφωνικά συμ̖πλέγματα -ντζ [όπου: τζ (διπλό
σύμφωνο) = ντ+ζ] και -ντσ, δεν προφέρουμε το φατνιακό [ν], όπως αναφέρεται στο
ΔΦΑ, αλλά το μαλακοϋπερωικό [ŋ].
π.χ.: λέμε [νεράŋτζι], [ίŋτσα] και όχι [νεράντζι],
[ίντσα] (όπως δηλ. γράφον̖ται οι λέξεις).
Οι παραπάνω
επισημάνσεις δε γίνον̖ται απλώς για την ορθότητα της προφοράς, αλλά γιατί
οδηγούν σε εσφαλμένες αποδόσεις φθόγ̖γων (υπερτονισμούς-αλλοιώσεις), που δεν
υφίσταν̖ται στην Κοινή Νεοελληνική.
Κι αυτό γιατί
οι ήχοι τουλάχιστον κάθε εξελιγμένης γλώσσας -πόσο μάλλον της Ελληνικής- δεν
είναι διיόλου τυχαίοι. Είναι απολύτως ακριβείς και σχετίζον̖ται μεταξύ τους, ώστε
να υπάρχει πλήρης συμφωνία, δηλ. αρμονικό συν̖ταίριασμα κατά την εκφορά τους.
Προφέρον̖τας κανείς, στην περίπτωση των [τσ], [τζ], το φατνιακό αν̖τί για το
μαλακοϋπερωικό [ν], είναι πιο επιρρεπής στο να αποδώσει ένα παχύ τσ
(tʃ) ή τζ (dʒ), αφού η άκρη της γλώσσας τείνει να παραμείνει στο άνω φατνιακό τόξο,
αν̖τί να κατέβει.
ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣΗ:
Όπου: ` τα ευ̖φωνικά [ŋ]
και [ɱ] πριν από τα δίψηφα
σύμφωνα.
י η προφορά των διφθόγ̖γων χωριστά.
o η άτονη φώνηση
του [ζ] και του δίψηφου
συμφώνου.
Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής