ΣΗΜΑN̖TΙΚΗ ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΣΤΟ ΔΙ’ΕΘΝΕΣ ΦΩΝΗΤΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ (ΔΦΑ) ΣΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΡΡΙΝΩΝ ΔΙΨΗΦΩΝ ΣΥΜΦΩΝΩΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Μία σημαν̖τική παράλειψη στο Διיεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (ΔΦΑ) -που οφείλεται είτε σε άγνοια, είτε σε λάθος εκτίμηση- με συνέπεια η εσφαλμένη απόδοση να μεταγράφεται και να αναπαράγεται στη φωνητική ανάλυση της Κοινής Νεοελληνικής, αφορά σε αυτήν των ευ̖φωνικών συνηχήσεων του [ν] ή (και) του [μ], πριν από τα δίψηφα -μπ, -ντ, -τζ, -τσ, όπως και στην απόδοση των λατινικών -mp και -nt για κάποιες δάνειες λέξεις στη γλώσσα μας.

π.χ.: στις λέξεις mambo ή veranda, μπορεί τα [m], [n] στην αγ̖γλική να προφέρον̖ται ακριβώς όπως γράφον̖ται· να είναι δηλ. έρρινοι, διχειλικοί και φατνιακοί φθόγ̖γοι αν̖τίστοιχα.

Όταν όμως κάνουμε χρήση αυτών των λέξεων στη γλώσσα μας, ή πρέπει να αποδώσουμε τις ευ̖φωνικές συνηχήσεις σε αν̖τίστοιχες λέξεις της Ελληνικής, στην περίπτωση του δίψηφου -μπ, πριν από το [μ] ακούγεται ελαφρώς το άγμα [ŋ]. 

Έχουμε δηλ. διττή παρήχηση [ŋm], με εν̖τονότερη αυτή του [μ], λόγω της προωθημένης του θέσης-γειτνίασης με το [μπ], ενώ σε αυτήν του [nd], το φατνιακό [ν] τρέπεται σε μαλακοϋπερωικό, δηλ. πάλι σε άγμα [ŋ]. 

Και ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι για να αποφευχθεί ο υπερτονισμός των [μ], [ν] κατά τη συνεκφώνησή τους με τα δίψηφα σύμφωνα, ήτοι για λόγους ευ̖φωνίας (αρμονική συνήχηση φθόγ̖γων).

Δε λέμε δηλ. [μάmbo] ή [βεράndα], όπως οι Άγ̖γλοι,

αλλά [μάŋmbο], [βεράŋdα] (το [ŋ] με το πίσω τμήμα της γλώσσας).

Ομοίως και στην απόδοση των λατινικών -mp, -nt:

Δε λέμε  [κοmpιούτερ] ή [ντοκουμέntο]

αλλά  [κοŋmpιούτερ], [ντοκουμέŋtο]

Η διττή αυτή παρήχηση [ŋm], που ακούσια όλοι προφέρουμε (π.χ.: αν δοκιμάσουμε να εκφέρουμε αργά τον ήχο «οομμμ», θα διיαπιστώσουμε ότι μεταξύ του φωνήεν̖τος και του συμφώνου παρεμβάλλεται ισχνά ο ήχος του [ŋ]), αφορά στον ίδιο ήχο με αυτόν που στο ΔΦΑ ονομάζεται έρρινο χειλοδον̖τικό [μ] και δηλώνεται με το [ɱ], ακριβώς λόγω της επίδρασης του [ŋ] στον ήχο του [μ]. 

Γι' αυτό συμβολίζεται αναλόγως.

Πρόκειται για αλλόφωνο του [μ], που απαν̖τά επίσης πριν από τα χειλοδον̖τικά [β], [φ], ή το διχειλικό [ψ].

π.χ. ενώ γράφουμε: εμβαδόν, άμφια, έμψυχο, παμφάγος, παμψηφεί, σύμβολο, συμφωνία, συμψηφίζω κ.λπ.  

λέμε: εŋmβαδόν (αλλιώς εɱβαδόν), άŋmφια (αλλιώς άɱφια), έŋmψυχο (αλλιώς έɱψυχο) κ.ο.κ.

Ειδικά η κοινή αποδοχή ότι στο σύμ̖πλεγμα -μψ προφέρεται το [ɱ] και όχι το [μ], επιβεβαιώνει, με τον πλέον περίτρανο τρόπο, την ύπαρξη του ίδιου ήχου [ɱ] και στην περίπτωση του δίψηφου -μπ.

π.χ.: στη λέξη αμπέλι, το [μ] δεν είναι ατόφιος ήχος (αmbέλι), όπως ατυχώς αναφέρεται στο ΔΦΑ, αλλά διττός-σύνθετος [ŋ+μ], δηλ. [ɱ] (αŋmbέλι ή αɱbέλι).

Διיαφορετικά θα έπρεπε να πούμε και [έmψυχο], αν̖τί του ορθού [έɱψυχο], που όλοι μας λέμε.

Εξάλλου, όπου: ψ (διπλό σύμφωνο) = π+σ, δηλ. στον ήχο του ενυπάρχει το [π], που είναι η άηχη απόδοση του [μπ].

Και ό,τι ισχύει για έναν άηχο φθόγ̖γο ισχύει και για το φωνητικό του ζεύγος, δηλ. για τον αν̖τίστοιχο ηχηρό.

π.χ. στη συνεκφώνηση του τελικού [ν] κάποιων λέξεων, με το αρχικό [ψ] της επόμενης λέξης:

τον ψαρά (= τον πσαρά ⇒ τοŋmb̥+σαρά ⇒ τοŋmb̥z̥αρά ή τοɱb̥z̥αρά)

Ομοίως, για τους προαναφερθέν̖τες λόγους, στα συμφωνικά συμ̖πλέγματα -ντζ [όπου: τζ (διπλό σύμφωνο) = ντ+ζ] και -ντσ, δεν προφέρουμε το φατνιακό [ν], όπως αναφέρεται στο ΔΦΑ, αλλά το μαλακοϋπερωικό [ŋ].

π.χ.: λέμε [νεράŋτζι], [ίŋτσα] και όχι [νεράντζι], 

[ίντσα] (όπως δηλ. γράφον̖ται οι λέξεις).

Οι παραπάνω επισημάνσεις δε γίνον̖ται απλώς για την ορθότητα της προφοράς, αλλά γιατί οδηγούν σε εσφαλμένες αποδόσεις φθόγ̖γων (υπερτονισμούς-αλλοιώσεις), που δεν υφίσταν̖ται στην Κοινή Νεοελληνική.

Κι αυτό γιατί οι ήχοι τουλάχιστον κάθε εξελιγμένης γλώσσας -πόσο μάλλον της Ελληνικής- δεν είναι διיόλου τυχαίοι. Είναι απολύτως ακριβείς και σχετίζον̖ται μεταξύ τους, ώστε να υπάρχει πλήρης συμφωνία, δηλ. αρμονικό συν̖ταίριασμα κατά την εκφορά τους.

Προφέρον̖τας κανείς, στην περίπτωση των [τσ], [τζ], το φατνιακό αν̖τί για το μαλακοϋπερωικό [ν], είναι πιο επιρρεπής στο να αποδώσει ένα παχύ τσ (tʃ) ή τζ (dʒ), αφού η άκρη της γλώσσας τείνει να παραμείνει στο άνω φατνιακό τόξο, αν̖τί να κατέβει.

 

ΔΙ'ΕΥΚΡΙΝΙΣΗ:

Όπου:   `   τα ευ̖φωνικά [ŋ] και [ɱ] πριν από τα δίψηφα 

                  σύμφωνα.

             י    η προφορά των διφθόγ̖γων χωριστά.

             o   η άτονη φώνηση του [ζ] και του δίψηφου            

                  συμφώνου.

Άρης Βαφιάς - MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς