ΟΙ ΕΥ̖ΦΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΗΜΩΔΟΥΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΣ
Μπορεί στο όνομά του (< τουρκ. karagöz < kara+göz = μαύρο+μάτι) να μην υπάρχει ο φθόγ̖γος του [ν], όμως ο διיαχρονικός όσο και θυμόσοφος λόγος του δε στερείται των ευ̖φωνικών συνηχήσεων.
Ο Καραγκιόζης, η φιγούρα του παρεξηγημένου και πολύπαθου αγαπημένου ήρωα των παιδικών μας χρόνων -του αείμνηστου και ενός από τους πιο σημαν̖τικούς εκπροσώπους του, Ευγένιου Σπαθάρη- που γαλούχησε και διיασκέδασε γενιές και γενιές, αποτελεί αναμφίβολα γνήσιο εκφραστή του λαϊκού μας πολιτισμού.
Συμβολίζει τα καλά και τα άσχημα του τόπου μας! Απεικονίζει τη λαϊκή ρίζα, σατιρίζει την ελληνική ψυχή και ιδιיοσυγ̖κρασία. Εκφράζει τα βάσανα και τον αγώνα του αδικημένου και καταπιεσμένου ελληνικού στοιχείου, που ενώ ταπεινώνεται, διיατηρεί το κουράγιο, τη δύναμη, το χιούμορ και την αισιοδοξία του, χωρίς τελικά να πτοείται, να παραιτείται και να παραδίδεται.
Από αυτά τα
στοιχεία -και ειδικότερα ό,τι αφορά το λαϊκό ύφος του λόγου- δεν είναι
δυνατόν να εκλείπουν οι ευ̖φωνικές συνηχήσεις, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο
κομμάτι της μακραίωνης δημώδους παράδοσής μας.
-Αβάνיτι, μαέστρο, να τις ακούσουμε!...
Αποσπάσματα από τη βιντεοσκοπημένη παράσταση του Ευγένιου Σπαθάρη «Ο Καραγκιόζης Στρατιיώτης». (Αρχείο: ΕΡΤ - Πηγή: Σπάνια Ντοκουμένיτα).
Καραγκιόζης: Ε, ρε, γλέν̖τια!...
Καθίσατε απόψε να διיασκεδάσετε, με την αφεν̖τομουτσουνάρα μου,
στρατιיώτης! Θα ξεποδαριαστούμε στο γλέν̖τι!
Μπέης: Χατζηיαβάτη, ένα απεδείχθη! Όλοι παρουσιיαστήκανε στο
στρατόπεδο. Πλην από έναν που ονομάζεται Καραγκιόζης
Καραγκιοζόπουλος.
Χατζηיαβάτης: Μάλιστα!
Ε, γιατί δεν παρουσιיάστηκε [→ δεμ̖παρουσιיάστηκε];!...
-Μήπως είναι μεγάλος στην ηλικία και δεν τον παίρνει
[→ δεν̖τομ̖παίρνει] η ηλικία του να παρουσιיαστεί!...
Μπέης: Όχι! Όλοι οφείλουν να έρθουν κι αυτό… αφού γίνει η
εξέταση και δούνε τις χρονολογίες γεννήσεων και τα λοιπά, τότε θα
βγάλει απόφαση ο αξιיωματικός του σαραγιού… ο ίδιος, μάλλον,
ο πασάς… και θα τον αφήσει ελεύθερο να φύγει. Αυτός, όμως, δεν
παρουσιיάστηκε [→ δεμ̖παρουσιיάστηκε]. Εάν σε δυο τρεις μέρες
δεν παρουσιיαστεί [→ δεμ̖παρουσιיαστεί], αλίμονο και τρισαλίμονό
του!
Χατζηיαβάτης: Πω πω τον καημένο [→τογ̖καημένο] τον άνθρωπο!...
Μπέης: Τον εγνωρίζεις, Χατζηיαβάτη;
Καραγκιόζης: Πρόσεξε!... Ψάχνουνε να σε ‘βρουνε, να σε πάρουνε
στρατιיώτη!
-Ε, δεν άκουσες τον τελάλη [→ τον̖τετάλη] που είπε ότι όλοι οι
χριστιανοί να παρουσιיαστούνε; Αφού δεν πήγες [→ δεμ̖πήγες]
να παρουσιיαστείς θα… θα κάνεις -ρεζίλι- δέκα μήνες στρατιיώτης!
-Βρε, άσ’το το τσιμέν̖το!...
-Λοιπόν, πρόσεξε, γιατί στα παίρνω. Θα σε τακτοποιήσω, εγώ,
να μην πας [→ μημ̖πας] στρατιיώτης.
-Σουτ!... ο Βεληγκέκας!1 Άμα έρθει, αν μας ρωτήσει εδώ πέρα, ε... να
μην πεις [→ μημ̖πεις] ότι σε λένε Νιόνιο και σε πιάσουνε!...
-Πες του το δικό μου όνομα. Πες, Καραγκιόζης Καραγκιοζόπουλος!
-Μην κουνιέσαι [→ μηγ̖κουνιέσαι], μη φεύγεις!
Μορφονιός: Κρίνους και τριαν̖τα-ό-φυλλα ουί!...
και όχι διαλεγμένα
εμάζεψαν οι άγ̖γελοι και έφτιαξαν εμένα.
Καραγκιόζης: Εφέν̖τη μου!...
Μπέης: Μήπως γνωρίζεις τον Καραγκιόζη [→ τογ̖καραγκιόζη]
Καραγκιοζόπουλο;
Καραγκιόζης: Αν πρόκειται [→ αμ̖πρόκειται] να πάρω δύο λίρες…
να ξεποδαριαστώ με τρεις λίρες.. να εξυπηρετήσω το σαράι με
τέσσερις λίρες… τι να τις κάνω τις πέν̖τε λίρες;!
Μπέης: Κι αυτός δεν έχει υπηρετήσει και θα τον κρατήσεις
[→ τογ̖κρατήσεις] ωσότου να παρουσιיαστεί στον πασά
[→ στομ̖πασά]. Είναι ο μπαρμπα-Γιώργος, ο τσέλιγ̖κας, βρε!
Πασάς: Εσύ ‘σαι, ο Καραγκιόζης!
Καραγκιόζης: Αφέν̖τη μ’!... Είχα οικογένειיα… κι ήμουνα και ταξίδι…
και άργησα να παρουσιיαστώ… κι ερχόμουνα τώρα και μ’ έπιασε
ο Βεληγκέκας!
Πασάς: Λοιπόν, κοίταξε να δεις! Επειδή έχω πληροφορίες ότι είσαι
ένας νους απέραν̖τος και ένας εξαιρετικός… στο μυαλό και καλός
άνθρωπος…
-Εάν μπορέσεις και γυμνάσεις, αυτούς που έχουμε συλλάβει…
-Θα σε κάνω, βέβαια, αξιיωματικό!… Θα τρως, θα πίνεις ό,τι θέλεις…
Από το σαράι, θα διיατάζεις!…
Καραγκιόζης: Ε, την κουζίνα [→ τηγ̖κουζίνα] μπορώ να τη διיατάζω;
-Τον κουζινιέρη [→ τογ̖κουζινιέρη];
-Τώρα Χατζατζάρη θα πάμε να σε…θα σε κεράσω και σένα μέσα
μια φασολάδα, στρατιיωτική, να καταλάβεις τι θα πει στρατός και συ,
γιατί δεν έκανες καθόλου…
-Αλλά θα σε χορέψω και έναν καλαματιανό [→ έναγ̖καλαματιανό],
να ξεσηκώσουμε όλο τον στρατό μέσα του πασά, να χορέψει.
Χατζηיαβάτης: Μπράβο! Αβάνיτε2, λοιπόν, μαέστρο να χορέψω με
τον Καραγκιόζη [→ τογ̖καραγκιόζη] έναν ωραίο χορό,
καλαματιανό!...
(Σπαθάρης): Αβάνיτε, μαέστρο!
Καραγκιόζης: Ε, ρε, γλέν̖τια!...
Χατζηיαβάτης: Γεια σου, Καραγκιόζη μου!
1(< τουρκ. Veli-Gek = προστάτης, κηδεμόνας+μέλος αλβανικής φυλής). Η ρίζα της λέξης δεν περιλαμβάνει το [n], οπότε το δίψηφο σύμφωνο προφέρεται ατόφιο.
2(< ιταλ. avanti - άκλ.), οπότε το δίψηφο σύμφωνο αποδίδεται σύμφωνα με την αρχική προφορά.
«Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αν̖τικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας, μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πὄχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα, με ψυχισμό ασύγ̖κριτο, ανεβαίνον̖τας απ’ τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας, ως με τις κορφές του ηρωισμού». (Άγ̖γελος Σικελιανός)
Ο Ευγένιος Σπαθάρης, πέρα από σπουδαίος καλλιτέχνης και θεματοφύλακας της λαϊκής μας παράδοσης, υπήρξε και ορθόφωνος δάσκαλος της κοινής μας γλώσσας.
Σήμερα, πόσοι ηθοποιοί εκφέρουν σωστά την Ελληνική; Πόσοι τραγουδιστές, πόσοι δημοσιογράφοι, πόσοι πολιτικοί, πόσοι εκπαιδευτικοί και το σημαν̖τικότερο, πόσοι μαθητές διδάσκον̖ται την ορθή προφορά της στα Σχολεία;!
Αφιερωμένο στη μνήμη του Σπαθάρη...
Κείνο που με
τρώει
κείνο που με
σώζει
είναι π’ ονειρεύομαι
σαν τον Καραγκιόζη [→ σαν̖τογ̖καραγκιόζη]
Φίλους και
εχθρούς
στις μικρές
μου πλάτες
όμορφα να
σήκωνα
σαν να ‘ταν
επιβάτες
Λευκό μου σεν̖τονάκι
λάμ̖πα μου τρελή
ποια αγάπη
τάχα μάς φυσάει
Βάλε στη σκιά
σου
τούτο το παιδί
που δεν έχει
απόψε
πού να πάει
πού να πάει
Σαν κουκιά [→
σαγ̖κουκιά] μετρώ
τα λόγια του
καμ̖πούρη
πίσω απ’ το
λευκό πανί
μέσα απ’ το
κιβούρι
Μα όσο κι αν
μετρώ
κάτι
περισσεύει
τρύπια ειν’ η
αγάπη μας
και δε μας
προστατεύει
Λευκό μου σεν̖τονάκι
λάμ̖πα μου τρελή
κόκκινο αυγό ή
καρναβάλια
Μέσα από την
κάλπη [→ τηγ̖κάλπη] τη στατιστική
μας κοιτάει ο
Χάρος
και του
τρέχουνε τα σάλια
Σαν σκιές
γλιστρούν
λόγια και
εικόνες
κάρα
σκουπιδιάρικα
φεύγουν οι
χειμώνες
Αν δεν
ντρέπεσαι
να καθίσεις
πίσω
έλα στην
παράσταση [→ στημ̖παράσταση]
να σε
γιουχαΐσω
Λευκό μου σεν̖τονάκι
λάμ̖πα μου τρελή
ποια αγάπη
τάχα μάς φυσάει
Βάλε στη σκιά
σου
τούτο το παιδί
που δεν έχει
απόψε
πού να πάει
πού να πάει
Γιατί υπάρχουν και καλλιτέχνες που εμ̖πνέον̖ται από τον Καραγκιόζη και τις αξίες του, χωρίς να λησμονούν να σέβον̖ται και να υμνούν την πνευματική μας κληρονομιά!
-Αξιότιμη Υπουργέ Παιδείας,
Συσχετίζον̖τας τους στίχους του σπουδαίου μας τραγουδοποιού Διονύση Σαββόπουλου με τον εγ̖καταλελειμμένο Προφορικό Λόγο, ποια αγάπη τάχα μάς φυσάει για τη γλώσσα μας; Βάλτε στη σκιά σας τούτο το παιδί!... Εν̖τάξτε στην Εκπαίδευση την Ορθοφωνία.
«Κι εγώ που πάν̖τα τα ‘λεγα
μ’ ένα δικό μου τρόπο
κρυμμένος πίσω απ’ τον μπερντέ [→ τομ̖περντέ]
να κλαίω γι’ αυτό τον τόπο [→ τον̖τόπο]
Να το πιστέψω δεν μπορώ [→ δεμ̖πορώ]
πως γίναμε μπουρλότο
κι ακόμα ν’ αγωνίζομαι
για την Ελλάδα...
για την Ελλάδα, ρε γαμώτο!»
Όπου: ` το ευ̖φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.
' η εκφορά των φθόγ̖γων χωριστά.