ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ - Ο ΟΡΘΟΦΩΝΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

ΟΙ ΕΥ̖ΦΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΗΜΩΔΟΥΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΣ

Μπορεί στο όνομά του (< τουρκ. karagöz < kara+göz = μαύρο+μάτι) να μην υπάρχει ο φθόγ̖γος του [ν], όμως ο διיαχρονικός όσο και θυμόσοφος λόγος του δε στερείται των ευ̖φωνικών συνηχήσεων.

Ο Καραγκιόζης, η φιγούρα του παρεξηγημένου και πολύπαθου αγαπημένου ήρωα των παιδικών μας χρόνων -του αείμνηστου και ενός από τους πιο σημαν̖τικούς εκπροσώπους του, Ευγένιου Σπαθάρη- που γαλούχησε και διיασκέδασε γενιές και γενιές, αποτελεί αναμφίβολα γνήσιο εκφραστή του λαϊκού μας πολιτισμού.

Συμβολίζει τα καλά και τα άσχημα του τόπου μας! Απεικονίζει τη λαϊκή ρίζα, σατιρίζει την ελληνική ψυχή και ιδιיοσυγ̖κρασία. Εκφράζει τα βάσανα και τον αγώνα του αδικημένου και καταπιεσμένου ελληνικού στοιχείου, που ενώ ταπεινώνεται, διיατηρεί το κουράγιο, τη δύναμη, το χιούμορ και την αισιοδοξία του, χωρίς τελικά να πτοείται, να παραιτείται και να παραδίδεται.

Από αυτά τα στοιχεία -και ειδικότερα ό,τι αφορά το λαϊκό ύφος του λόγου- δεν είναι δυνατόν να εκλείπουν οι ευ̖φωνικές συνηχήσεις, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της μακραίωνης δημώδους παράδοσής μας.

-Αβάνיτι, μαέστρο, να τις ακούσουμε!...

Αποσπάσματα από τη βιντεοσκοπημένη παράσταση του Ευγένιου Σπαθάρη «Ο Καραγκιόζης Στρατιיώτης». (Αρχείο: ΕΡΤ - Πηγή: Σπάνια Ντοκουμένיτα).

Καραγκιόζης: Ε, ρε, γλέν̖τια!...

Καθίσατε απόψε να διיασκεδάσετε, με την αφεν̖τομουτσουνάρα μου,

στρατιיώτης! Θα ξεποδαριαστούμε στο γλέν̖τι!

Μπέης: Χατζηיαβάτη, ένα απεδείχθη! Όλοι παρουσιיαστήκανε στο στρατόπεδο.  Πλην από έναν που ονομάζεται Καραγκιόζης Καραγκιοζόπουλος.

Χατζηיαβάτης: Μάλιστα!

Ε, γιατί δεν παρουσιיάστηκε [→ δεμ̖παρουσιיάστηκε];!...

-Μήπως είναι μεγάλος στην ηλικία και δεν τον παίρνει [→ δεν̖τομ̖παίρνει] η ηλικία του να παρουσιיαστεί!...

Μπέης: Όχι! Όλοι οφείλουν να έρθουν κι αυτό… αφού γίνει η εξέταση και δούνε τις χρονολογίες γεννήσεων και τα λοιπά, τότε θα βγάλει απόφαση ο αξιיωματικός του σαραγιού… ο ίδιος, μάλλον, ο πασάς... και θα τον αφήσει ελεύθερο να φύγει.  Αυτός, όμως, δεν παρουσιיάστηκε [→ δεμ̖παρουσιיάστηκε]. Εάν σε δυο τρεις μέρες δεν παρουσιיαστεί [→ δεμ̖παρουσιיαστεί], αλίμονο και τρισαλίμονό του!

Χατζηיαβάτης: Πω πω τον καημένο [→τογ̖καημένο] τον άνθρωπο!...

Μπέης: Τον εγνωρίζεις, Χατζηיαβάτη;

Καραγκιόζης: Πρόσεξε!... Ψάχνουνε να σε ‘βρουνε, να σε πάρουνε στρατιיώτη!

-Ε, δεν άκουσες τον τελάλη [→ τον̖τετάλη] που είπε ότι όλοι οι χριστιανοί να παρουσιיαστούνε; Αφού δεν πήγες [→ δεμ̖πήγες] να παρουσιיαστείς θα… θα κάνεις -ρεζίλι- δέκα μήνες στρατιיώτης!

-Βρε, άσ’το το τσιμέν̖το!...

-Λοιπόν, πρόσεξε, γιατί στα παίρνω. Θα σε τακτοποιήσω, εγώ, να μην πας [→ μημ̖πας] στρατιיώτης.

-Σουτ!... ο Βεληγκέκας!¹ Άμα έρθει, αν μας ρωτήσει εδώ πέρα, ε... να μην πεις [→ μημ̖πεις] ότι σε λένε Νιόνιο και σε πιάσουνε!...

-Πες του το δικό μου όνομα. Πες, Καραγκιόζης Καραγκιοζόπουλος!

-Μην κουνιέσαι [→ μηγ̖κουνιέσαι], μη φεύγεις!

Μορφονιός: Κρίνους και τριαν̖τα-ό-φυλλα ουί!... και όχι διαλεγμένα, εμάζεψαν οι άγ̖γελοι και έφτιαξαν εμένα.

Καραγκιόζης: Εφέν̖τη μου!...

Μπέης: Μήπως γνωρίζεις τον Καραγκιόζη [→ τογ̖καραγκιόζη] Καραγκιοζόπουλο;

Καραγκιόζης: Αν πρόκειται [→ αμ̖πρόκειται] να πάρω δύο λίρες… να ξεποδαριαστώ με τρεις λίρες.. να εξυπηρετήσω το σαράι με τέσσερις λίρες… τι να τις κάνω τις πέν̖τε λίρες;!

Μπέης: Κι αυτός δεν έχει υπηρετήσει και θα τον κρατήσεις [→ τογ̖κρατήσεις] ωσότου να παρουσιיαστεί στον πασά [→ στομ̖πασά]. Είναι ο μπαρμπα-Γιώργος, ο τσέλιγ̖κας, βρε!

Πασάς: Εσύ ‘σαι, ο Καραγκιόζης!

Καραγκιόζης: Αφέν̖τη μ’!... Είχα οικογένειיα… κι ήμουνα και ταξίδι… και άργησα να παρουσιיαστώ… κι ερχόμουνα τώρα και μ’ έπιασε ο Βεληγκέκας!

Πασάς: Λοιπόν, κοίταξε να δεις! Επειδή έχω πληροφορίες ότι είσαι ένας νους απέραν̖τος και ένας εξαιρετικός… στο μυαλό και καλός άνθρωπος…

-Εάν μπορέσεις και γυμνάσεις, αυτούς που έχουμε συλλάβει… 

-Θα σε κάνω, βέβαια, αξιיωματικό!… Θα τρως, θα πίνεις ό,τι θέλεις…

Από το σαράι,  θα διיατάζεις!…

Καραγκιόζης: Ε, την κουζίνα [→ τηγ̖κουζίνα] μπορώ να τη διיατάζω;

-Τον κουζινιέρη [→ τογ̖κουζινιέρη];

-Τώρα Χατζατζάρη θα πάμε να σε…θα σε κεράσω και σένα μέσα μια φασολάδα,  στρατιיωτική, να καταλάβεις τι θα πει στρατός και συ, γιατί δεν έκανες καθόλου…

-Αλλά θα σε χορέψω και έναν καλαματιανό [→ έναγ̖καλαματιανό], να ξεσηκώσουμε όλο τον στρατό μέσα του πασά, να χορέψει.

Χατζηיαβάτης: Μπράβο! Αβάνיτε², λοιπόν, μαέστρο να χορέψω με τον Καραγκιόζη [→ τογ̖καραγκιόζη] έναν ωραίο χορό, καλαματιανό!...

(Σπαθάρης): Αβάνיτε, μαέστρο!

Καραγκιόζης: Ε, ρε, γλέν̖τια!...

Χατζηיαβάτης: Γεια σου, Καραγκιόζη μου!

¹(< τουρκ. Veli-Gek = προστάτης, κηδεμόνας+μέλος αλβανικής φυλής). Η ρίζα της λέξης δεν περιλαμβάνει το [n], οπότε το δίψηφο σύμφωνο προφέρεται ατόφιο.

²(< ιταλ. avanti - άκλ.), οπότε το δίψηφο σύμφωνο αποδίδεται σύμφωνα με την αρχική προφορά.

«Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αν̖τικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας, μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πὄχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα, με ψυχισμό ασύγ̖κριτο, ανεβαίνον̖τας απ’ τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας, ως με τις κορφές του ηρωισμού». (Άγ̖γελος Σικελιανός)

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, πέρα από σπουδαίος καλλιτέχνης και θεματοφύλακας της λαϊκής μας παράδοσης, υπήρξε και ορθόφωνος δάσκαλος της κοινής μας γλώσσας.

Σήμερα, πόσοι ηθοποιοί εκφέρουν σωστά την Ελληνική; Πόσοι τραγουδιστές, πόσοι δημοσιογράφοι, πόσοι πολιτικοί, πόσοι εκπαιδευτικοί και το σημαν̖τικότερο, πόσοι μαθητές διδάσκον̖ται την ορθή προφορά της στα Σχολεία;!

Αφιερωμένο στη μνήμη του Σπαθάρη... 

Κείνο που με τρώει

κείνο που με σώζει

είναι π’ ονειρεύομαι

σαν τον Καραγκιόζη [→ σαν̖τογ̖καραγκιόζη]

 

Φίλους και εχθρούς

στις μικρές μου πλάτες

όμορφα να σήκωνα

σαν να ‘ταν επιβάτες

 

Λευκό μου σεν̖τονάκι

λάμ̖πα μου τρελή

ποια αγάπη τάχα μάς φυσάει

Βάλε στη σκιά σου

τούτο το παιδί

που δεν έχει απόψε

πού να πάει πού να πάει

 

Σαν κουκιά [→ σαγ̖κουκιά] μετρώ

τα λόγια του καμ̖πούρη

πίσω απ’ το λευκό πανί

μέσα απ’ το κιβούρι

 

Μα όσο κι αν μετρώ

κάτι περισσεύει

τρύπια ειν’ η αγάπη μας

και δε μας προστατεύει

 

Λευκό μου σεν̖τονάκι

λάμ̖πα μου τρελή

κόκκινο αυγό ή καρναβάλια

Μέσα από την κάλπη [→ τηγ̖κάλπη] τη στατιστική

μας κοιτάει ο Χάρος

και του τρέχουνε τα σάλια

 

Σαν σκιές γλιστρούν

λόγια και εικόνες

κάρα σκουπιδιάρικα

φεύγουν οι χειμώνες

 

Αν δεν ντρέπεσαι

να καθίσεις πίσω

έλα στην παράσταση [→ στημ̖παράσταση]

να σε γιουχαΐσω

 

Λευκό μου σεν̖τονάκι

λάμ̖πα μου τρελή

ποια αγάπη τάχα μάς φυσάει

Βάλε στη σκιά σου

τούτο το παιδί

που δεν έχει απόψε

πού να πάει πού να πάει

Γιατί υπάρχουν και καλλιτέχνες που εμ̖πνέον̖ται από τον Καραγκιόζη και τις αξίες του, χωρίς να λησμονούν να σέβον̖ται και να υμνούν την πνευματική μας κληρονομιά!

-Αξιότιμη Υπουργέ Παιδείας,

Συσχετίζον̖τας τους στίχους του σπουδαίου μας τραγουδοποιού Διονύση Σαββόπουλου με τον εγ̖καταλελειμμένο Προφορικό Λόγο, ποια αγάπη τάχα μάς φυσάει για τη γλώσσα μας; Βάλτε στη σκιά σας τούτο το παιδί!... Εν̖τάξτε στην Εκπαίδευση την Ορθοφωνία.

«Κι εγώ που πάν̖τα τα ‘λεγα

μ’ ένα δικό μου τρόπο

κρυμμένος πίσω απ’ τον μπερντέ [→ τομ̖περντέ]

να κλαίω γι’ αυτό τον τόπο [→ τον̖τόπο]

Να το πιστέψω δεν μπορώ [→ δεμ̖πορώ]

πως γίναμε μπουρλότο

κι ακόμα ν’ αγωνίζομαι

για την Ελλάδα...

για την Ελλάδα, ρε γαμώτο!»

Όπου:   `   το ευ̖φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             '    η εκφορά των φθόγ̖γων χωριστά.

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

ΤΟ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΜΗΝ ΤΟΝ ΚΛΑΙΣ, ΜΗΝ ΚΛΑΙΣ ΤΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ

 

ΑΙΩΝΙΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Με τη μουσική σου ιδιיοφυΐα και ευαισθησία

διיαπαιδαγώγησες την Ελλάδα·

μας έμαθες τους μεγάλους ποιητές.

Αφύπνισες τη συνείδηση, σμίλεψες την ψυχή μας.

Διיέδωσες τα νοήματα, μας μύησες στην υψηλή Τέχνη.

Με την οικουμενική γλώσσα της μουσικής και της ποίησης

προκάλεσες τη γόμωση, έδωσες τον παλμό.

Συνένωσες και ξεσήκωσες τους απαν̖ταχού Έλληνες!

Διיατράνωσες τη Ρωμιοσύνη

-σφράγισες την εθνική και πολιτιστική μας ταυτότητα-

ακούστηκε, παν̖τού, η φωνή της!

Μας έκανες να νιώσουμε βαθιά συγ̖κίνηση

και εθνική υπερηφάνειיα.

Ύμνησες, δίδαξες, ενέπνευσες.

Διיαμόρφωσες ένα μεγάλο κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας μας·

άφησες πολύτιμη παρακαταθήκη, παρέδωσες Πολιτισμό.

Με τα χέρια-φτερά, με τον απαράμιλλο λυρισμό σου

την εμβληματική σου προσωπικότητα

-το ασίγαστο πάθος και τους αγώνες σου-

πήρες την Ελλάδα, την εξύψωσες

και την έφτασες μακριά, στα πέρατα του κόσμου·

στα χείλη όλου του κόσμου!...

Ύστατο Χαίρε, μεγάλε Έλληνα·

παγ̖κόσμιε Μίκη Θεοδωράκη!

 

ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ

Συνθέτης: Μίκης Θεοδωράκης

Στιχουργός: Γιάννης Ρίτσος

Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά

σωπαίνουν κι οι καμ̖πάνες

σωπαίνει κι ο πικρός Ρωμιός

μαζί με τους νεκρούς του

 

Κι επά στην πέτρα [→στημ̖πέτρα] της σιיωπής

τα νύχια τ’ ακονίζει

μονάχος κι αβοήθητος

της λευτεριάς ταμένος

 

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις [→μην̖τηγ̖κλαις]

εκεί που πάει να σκύψει (δις)

με το σουγιά στο κόκκαλο

με το λουρί στο σβέρκο

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις [→μην̖τηγ̖κλαις]

Να ‘τη πετιέται

Να ‘τη πετιέται

Να ‘τη

Να ‘τη πετιέται

Να ‘τη πετιέται από ‘ξαρχής

κι αν̖τριεύει και θεριεύει

και καμακώνει το θεριό

με το καμάκι του ήλιου (τρις)

 

ΤΟ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙ

Συνθέτης-Στιχουργός: Μίκης Θεοδωράκης

 

Κλαίνε τα δέν̖τρα, κλαίνε τα σύννεφα κι οι φίλοι σου κλαίνε.

Παλληκάρι στη δουλειά, στο σπίτι παλληκάρι

μίλαγες κι η γειτονιά μας γέμιζε πουλιά.

Άπλωνες το χέρι σου κι έκοβες το φεγ̖γάρι

πώς σ’ έκοψε σαν λούλουδο ο Χάρος μια νυχτιά.

 

Κλαίνε οι τράτες, κλαίνε τα κύματα κι οι φίλοι σου κλαίνε.

Παλληκάρι στα κουπιά, στο γλέν̖τι παλληκάρι

οι κοπελιές κεν̖τούσανε για σένανε κρυφά.

Κεν̖τούσανε τα όνειρα, τον ήλιο, το φεγ̖γάρι

κεν̖τούσαν την αγάπη τους, της βάζανε πανιά.

 

Κλαίνε οι ναύτες, κλαίνε τα σήμαν̖τρα κι οι φίλοι σου κλαίνε.

Παλληκάρι η μάνα μου τυλίχτηκε στα μαύρα

τους φίλους σου τους τύλιξε φουρτούνα, συννεφιά.

Το λιμανάκι ερήμωσε κι η θάλασσα ερημώθη

κι ο ήλιος εκαρφώθηκε και δεν σαλεύει πια.

 

―Θα είσαι για πάν̖τα ζων̖τανός μέσα στις καρδιές

όλων των ανθρώπων, μα περσσότερο στη δική μου καρδιά.

[Μαργαρίτα Θεοδωράκη]

 

―Μαργαρίτα, τον πατέρα σου μην τον κλαις

μην κλαις τη Ρωμιοσύνη!

Παλληκάρι στα κουπιά

-στον ήλιο, στο φεγ̖γάρι-

πάν̖τα θα αν̖τριεύει μέσα μας· 

κεν̖τάει την αγάπη μας, κεν̖τάει τα όνειρά μας!…

Βαθύτατα ευγνώμων,

Άρης Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής

Όπου:   `   το ευ̖φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο.

             '    η εκφορά των φθόγ̖γων χωριστά.

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΕΝΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΗΘΟΠΟΙΟΥ

ΘΕΑΤΡΟ, ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ

Ήτανε γιος Δασκάλου.

Τον πατέρα του τον κρέμασαν οι Γερμανοί, μπροστά από την είσοδο της πόλης της Άρτας. Επειδή εκείνος είχε εν̖ταχθεί στην Αν̖τίσταση. Ένα απόσπασμα των ανθρωποειδών της Εντελβάις, που διיέπραξε τις μαζικές θηριωδίες στο Κομμένο, στη Μουσιωτίτσα, στους Λιγ̖κιάδες και σ’ άλλα χωριά της Ηπείρου. Ήταν κάτι που έφερε βαρέως μέσα του και για το οποίο απέφευγε συχνά να μιλάει.

Σπούδασε Φυσική, όμως τον κέρδισε το Θέατρο.

Το 1946 έδωσε εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Πέρασε. Διיένυε ήδη το 27ο έτος της ζωής του και προκειμένου να εγ̖γραφεί στη Σχολή και να παρακολουθήσει τα μαθήματα, θεσπίστηκε νέος νόμος που άλλαζε το όριο ηλικίας της φοίτησης.

Δάσκαλοί του, μεταξύ άλλων, σπουδαίοι άνθρωποι της Τέχνης και των Γραμμάτων: ο Ρον̖τήρης, ο Χορν, ο Παρασκευάς, ο Μυράτ, ο Μιχαηλίδης, ο Κωτσόπουλος, ο Τερζάκης, ο Μελάς, ο Καρθαίος.

Συμμαθητές του οι: Γιώργος Κάρτερ, Βύρων Πάλλης, Ειρήνη Παπά, Άννα Συνοδινού και Αλέκος Αλεξανδράκης. Οι δύο τελευταίοι αριστεύσαν̖τες παμψηφεί, εκείνος και με τιμητική διיάκριση. Κάτι που δεν είχε δοθεί ποτέ σε σπουδαστή της Δραματικής Σχολής του Εθνικού και δε γνωρίζω εάν έχει ξανασυμβεί.

Με την αποφοίτησή του ο Ρον̖τήρης τον διיόρισε καθηγητή Ορθοφωνίας στη Σχολή.

Με το Εθνικό έλαβε μέρος σε όλα τα φεστιβάλ της Αρχαίας Τραγωδίας και Κωμωδίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπου ερμήνευσε πολλούς και σημαν̖τικούς ρόλους: Θησέα και Ξένο στον Οιδίποδα Επί Κολωνώ, Εξάγ̖γελο στον Οιδίποδα Τύραννο και Άγ̖γελο στον Επί Κολωνώ, Αγ̖γελιαφόρο στον Ιππόλυτο και στους Ηρακλείδες, Φρουρό στην Ορέστεια, Κρέoν̖τα στην Αν̖τιγόνη, στον Οιδίποδα Τύραννο και στη Μήδεια, Άγ̖γελο στη Μήδεια, Ταλθύβιο στην Εκάβη, Μενέλαο στην Ιφιγένεια Εν Αυλίδι, Αγαμέμνονα στον Αίαν̖τα, Ρήσο και Κύκλωπα στα ομώνυμα έργα, Θεράπον̖τα στην Άλκηστη και στον Οιδίποδα Τύραννο, Ποσειδώνα στους Όρνιθες κ.ά.

Στην καλλιτεχνική του πορεία ο ρόλος του Κρέον̖τα ήταν αυτός που κυρίως τον χαρακτήρισε.

Απέσπασε σπουδαίες κριτικές.

Hessisches Staatstheater - Οιδίπους Τύραννος (Βίσיμπαντεν, 1955)

Teatro Verde - Οιδίπους Τύραννος (Βενετία, 1955)

Ιφιγένεια εν Αυλίδι - Εθνικό (Κεν̖τρική Σκηνή, 1957)

Κριτική Άλκη Θρύλου (Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, 1957)

Θέατρο Sarah Bernhardt - Ιφιγένεια Εν Αυλίδι (Παρίσι, 1958)

Κρέων - Θέατρο Sarah Bernhardt (Παρίσι, 1958)

Théâtre Des Nations - Οιδίπους Τύραννος (Παρίσι, 1958)

Συνεργάστηκε με τους θιάσους της Κατερίνας, της Συνοδινού, της Βεργή, του Αλεξανδράκη, του Χατζίσκου, του Μιχαηλίδη και του Μινωτή.

Δίδαξε ακόμη, στις Δραματικές Σχολές Θεάτρου Τέχνης και Κωστή Μιχαηλίδη, πριν συστήσει τη δική του Σχολή, και αργότερα σε αυτήν του Ωδείου Αθηνών, στην οποία διיετέλεσε και Διיευθυν̖τής.

Μαθητές του υπήρξαν μερικοί από τους λαμ̖πρότερους και γνωστότερους ηθοποιούς του Θεάτρου, του Κινηματογράφου και της Τηλεόρασης.

Μεταξύ αυτών οι: Κούρκουλος, Βουγιουκλάκη, Παπαμιχαήλ, Πάντζας, Θ. Λειβαδίτης, Διαλυνά, Τσιούνη, Δέσπ. Νικολαΐδου, Βοζικιיάδου, Γιουλάκη, Γιωτόπουλος, Τουρνάκη, Ιάκ. Ψαρράς, Ξανθόπουλος, Τσακίρογλου, Μαρτίνος, Χέλμη, Καζάκος, Παπαγιάννη, Ανθόπουλος, Βούρτση, Κωνσταν̖τίνου, Φέρτης, Αρσένη, Πρωτοψάλτη, Λυμπεροπούλου, Κουγιουμτζής, Δαχτυλίδης, Λαδικού, Ουδινότης, Μιχαλακόπουλος, Χρυσομάλλης, Η. Κυριακάκη, Γιάννης και Λευτέρης Βογιατζής, Πάρλας, Β. Καζάν, Ζάχος, Φωκάς, Παράβας, Ιωαννίδου, Γ. Μαλούχος, Τερζάς, Παπαναστασίου, Ελ. Ανουσάκη, Λιάσκου, Ιασωνίδου, Σιτζάνη, Μίρκα και Γιάννης Καλατζόπουλος, Δουλγεράκης, Δαδινόπουλος, Γρ. Ευαγ̖γελάτος, Γαβαλά, Οικονομίδου, Ροζάκης, Καζιάνη, Αδριανός, Καλλιγεράκη, Λεζές, Τζουμάκης κ.ά.

Για τον κινηματογράφο έγραψε το σενάριο του έργου Ραν̖τεβού στη Βενετία, ενώ στη δική του ιστορία βασίστηκε το σενάριο της ταινίας Διαβόλου Κάλτσα.

Έλαβε μέρος στις ταινίες: Μπουμπουλίνα, Το Νησί των Γενναίων, Όχι, Η Οργή του Αδικημένου, Αδυναμίες, Στη Μάχη της Κρήτης, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Οι Τρεις Ψεύτες, Οι Γενναίοι του Βορρά, Παπαφλέσσας, Εσχάτη Προδοσία, Δώστε τα Χέρια, Έρωτας και Προδοσία, Οργισμένη Γενιά, Με Φόβο και Πάθος, Αιχμάλωτοι του Μίσους, Θέμα Συνειδήσεως, Παύλος Μελάς, Ένας Νομοταγής Πολίτης, Τελευταία Πτήση, Η Βαλίτσα του Παπά, Ελευθέριος Βενιζέλος, Το Φράγμα, Ο Στόχος, Αντίο Βερολίνο κ.ά.

Το 1965 η Ελληνική Σκηνή ανέβασε την Αν̖τιγόνη στο Θέατρο του Λυκαβηττού, σε μετάφραση Ρίτσου και σκηνοθεσία Σεβαστίκογλου. Στο ρόλο της Αν̖τιγόνης η Άννα Συνοδινού και σε αυτόν του Κρέον̖τα, ο κύριος που βλέπετε στη φωτογραφία, στη χειραψία του με το Γεώργιο Παπανδρέου.

Γ. Παπανδρέου (Αν̖τιγόνη - Θέατρο Λυκαβηττού, 1965)

Υπήρξε μία από τις ωραιότερες φωνές του Θεάτρου, με πλήθος αφηγήσεων στο ραδιיόφωνο.

Σε θεατρική εκπομ̖πή της Κρατικής Ραδιיοφωνίας
με τους συναδέλφους του Μ. Ανουσάκη και Θ. Κωτσόπουλο

Το 1969 του απονεμήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού το Α' Κρατικό Βραβείο Θεάτρου για το έργο του Οι Πίθηκοι και το 1979 έπαινος για το ποιητικό του έργο, Ο Τροχός.

Θεατρική Περίοδος 1971-1972

Παρά την ιδεολογία και τους αγώνες του, δεν προσχώρησε ποτέ σε καμία κομματική παράταξη. Ήθελε να είναι ελεύθερος, να μπορεί να εκφράζει πάν̖τα τη γνώμη του.

Δεν έκανε δημόσιες σχέσεις. Ούτε φιλοφρονήσεις για πράγματα που δεν του άρεσαν ή δεν πίστευε. Προσηλωμένος στην τέχνη, τον ενδιיέφερε να παίζει σε σπουδαία έργα, δίπλα σε μεγάλους ηθοποιούς.

Έν̖τιμος καθ’ όλο το βίο του, απαρέγ̖κλιτος από τις αρχές του και απέναν̖τι σε κάθε τι άδικο, άσχημο ή μεμיπτό, έχαιρε της εκτίμησης και του σεβασμού των συναδέλφων του.

Με το Μινωτή ήρθε πολλές φορές σε οξεία αν̖τιπαράθεση. Ποτέ όμως για θέματα που αφορούσαν αυτήν καθαυτήν την Τέχνη τους, την οποία και οι δύο υπηρετούσαν με ιδιיαίτερο ζήλο και αγάπη. Σε ό,τι είχε σχέση με αυτήν, υπήρχε βαθιά εκτίμηση του ενός προς το πρόσωπο του άλλου, γι’ αυτό και ο Μινωτής τον κάλεσε σε ένα από τα τελευταία έργα που ανέβασε με το Εμ̖πειρικό Θέατρο, τον Οιδίποδα Επί Κολωνώ, και του εμ̖πιστεύτηκε το ρόλο του Θησέα.

Αυτός ο άνθρωπος ήταν δάσκαλός μου: μου έμαθε τις θεμελιώδεις Αρχές της Ορθοφωνίας. Δεν είναι άλλος από το Γρηγόρη Βαφιά και ήταν ο πατέρας μου.

Στις 10 Αυγούστου συμ̖πληρώνον̖ται 14 χρόνια από την εκδημία του.

Στο μνήμα του αναγράφεται ό,τι με βαθιά πίστη και αφοσίωση υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή: «Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας».

Η orthophonia.gr και ο υπογράφων αποτίνουν φόρο τιμής στο σπουδαίο αυτό δάσκαλο και ηθοποιό του Θεάτρου μας, που με το λόγο και το ήθος του, όχι απλώς τίμησε τον αγαπημένο του Δάσκαλο Δημήτρη Ρον̖τήρη, τον οποίο σεβόταν και εκτιμούσε πολύ, τηρών̖τας τις αρχές του στην ερμηνεία και στη διδασκαλία, αλλά φρόν̖τισε να τις μεταγ̖γίσει και στις επόμενες γενιές. Αρχές τις οποίες σέβομαι και ακολουθώ και εγώ.

- Πατέρα, δε νομίζω πως υπάρχει πιο προσήκουσα αναφορά από αυτήν του ονόματός σου στο χώρο που δημιούργησα αποκλειστικά για τη διיάδοση και τη διיάσωση της ορθής προφοράς της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας.

Σε ευχαριστώ για όλα!

Είπαν μαθητές του για αυτόν:

«Τα πρώτα χρόνια που πήγα στη δραματική σχολή, υπήρχε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Ήθελα να πάω στο Εθνικό Θέατρο, σε καμία άλλη σχολή. Πήγα να ρωτήσω και μου είπαν δε δίνουμε εξετάσεις. Όλα αυτά το 1947. Έδιναν εξετάσεις για το ’48. Δηλαδή υπήρχε μία τάξη η οποία δε λειτούργησε ποτέ. Το Εθνικό είχε τρίτη τάξη και μετά που μπήκαμε εμείς πρώτη. Δεύτερη τάξη δεν υπήρχε λόγω του Εμφυλίου. Όταν έδωσα εξετάσεις, είπα ένα μονόλογο από τους Πέρσες. Μπήκα μέσα έσκουζα, φώναζα… Ήταν ο Ρον̖τήρης στην εξεταστική επιτροπή, ο Σπύρος Μελάς, ο Χουρμούζιος. Φοβερά πράγματα. Μου λέει ο Ρον̖τήρης: ‘’Παιδί μου γιατί φωνάζεις έτσι;’’ Και λέω εγώ: ‘’Μου είπαν να το παίξω’’. ‘’Και νομίζεις ότι έτσι παίζουν;’’ ‘’Όχι’’, του είπα εγώ, ‘’δε νομίζω τίποτα γι’ αυτό και ήρθα στη δραματική σχολή να μάθω πώς πρέπει ακριβώς να το εκφράσω’’. ‘’Για στάσου’’, μου λέει, ‘’πες μου το σε παρακαλώ πολύ με τον τρόπο το δικό σου, για να καταλάβω τι λες’’. Και το ξαναείπα. Τότε ο Ρον̖τήρης μου λέει: ‘’Κάτσε εδώ στην καρέκλα για να δεις τι ακούμε’’. ‘’Παναγία μου’’, λέω, ‘’με διώχνουν’’. ‘’Αύριο θα έρθεις να παρακολουθήσεις μαθήματα, μέχρι να ξεκινήσει η πρώτη τάξη, στην τρίτη’’, μου είπε. Και έτσι πήγα στην τρίτη τάξη, όπου ήταν μαθητές τότε η Ειρήνη Παππά, η Άννα Συνοδινού, ο Αλέκος Αλεξανδράκης, ο Γρηγόρης Βαφιάς από τον οποίο έμαθα πολύ καλά και την Ορθοφωνία.

Το όπλο του ηθοποιού, εκτός από το συναίσθημα και όλα αυτά τα περί ποιότητας, είναι και η γλώσσα. Αυτά που λες στη σκηνή, αφού τα καταλάβεις εσύ, να έχεις μετά την τάση και τη θέληση να τα καταλάβει και ο άλλος που σε ακούει. Γι’ αυτό η άρθρωση παίζει μεγάλο ρόλο. Μαθαίνω δε, ότι στις μεγάλες σχολές του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης πρώτο μάθημα έχουν την Ορθοφωνία, την οποία δίδασκα επί 20 χρόνια τουλάχιστον. Κάποια στιγμή δεν μπορούσα άλλο, δεν προλάβαινα λόγω κινηματογράφου, ραδιיοφώνου και θεάτρου». (Γιάννης Βογιατζής)

Πηγή: Χωρίς πληγές, χωρίς στεναχώρια δεν υπάρχει μεγάλη χαρά 

- Κοιτάζον̖τας πίσω σε όσα έχετε κάνει, ποιες στιγμές από την πορεία σας στην τέχνη σάς συγ̖κινούν ακόμη;

«Είναι πολλές οι σπουδαίες στιγμές που συγ̖κρατώ από την πορεία μου στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Αυτή όμως που ξεχωρίζω και που φωλιάζει βαθιά μέσα μου, στην ψυχή μου και στην καρδιά μου μέχρι και σήμερα, είναι η στιγμή που μπήκα στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Ήταν μια μαγική στιγμή, ακριβώς γιατί με εισήγαγε σε ένα νέο κόσμο. Είχα σπουδαίους Δασκάλους, την Κατίνα Παξινού, το Μινωτή, το Χορν, το Γιώργο Παππά, το Γιώργο Γληνό, το Γρηγόρη Βαφιά, τον Αλέξη Σολωμό, το Θάνο Κωτσόπουλο, την Έλενα Τσουκαλά, το Γρίβα, 3 καθηγητές Πανεπιστημίου οι οποίοι μας δίδασκαν Ιστορία Θεάτρου και γενικότερα Πολιτιστική Ιστορία και Ελληνική Λογοτεχνία. Διיευθυν̖τή είχα ένα σπουδαίο άνθρωπο, τον Άγ̖γελο Τερζάκη, και στη συνέχεια τον Αιμίλιο Χουρμούζιο. Σπουδαίοι άνθρωποι της Τέχνης και των Γραμμάτων. Άνθρωποι που μου άνοιξαν τεράστιους ορίζον̖τες.Τους οφείλω πολλά και τους αγαπώ πολύ.

Επίσης, δε θα ξεχάσω ποτέ το ενθουσιיώδες κοινό που με τίμησε με την παρουσία του στο θέατρο και τον κινηματογράφο και που στην ουσία με ανέδειξε στο χώρο μου. Θα του είμαι πάν̖τα ευγνώμων και θα το θυμάμαι με συγ̖κίνηση και σεβασμό». (Γιώργος Πάντζας)

Πηγή: Γιώργος Πάντζας: «Δεν είμαι ουρανοκατέβατος στην περιοχή, ούτε περαστικός από το χώρο της Αριστεράς»

«Πήγα στη σχολή του Κατσέλη μετά, ήταν ο μόνος που μπορούσα να δεχτώ. Έμεινα ένα χρόνο και γίναμε πάλι μπίλιες, γιατί ήταν πολύ αυστηρός, αλλά εγώ χειρότερη. Τελείωσα τη Σχολή του Γρηγόρη Βαφιά. Εξαίρετος δάσκαλος Ορθοφωνίας. Εκεί είχα τον Κώστα Μπάκα καθηγητή». (Ελένη Ανουσάκη)

Πηγή: Ελένη Ανουσάκη: «Η ζωή δε με πήγε καροτσάκι, το παραμύθι της το έγραψα εγώ»

- Ποια ήταν η διיαφορά μεταξύ του Εθνικού και του Τέχνης;

«Το ένα ήταν κλασικό. Μάθαμε την Ορθοφωνία από έναν πολύ σπουδαίο δάσκαλο, το Βαφιά, του οποίου ο γιος συνεχίζει στις δραματικές σχολές σήμερα. Είχαμε και σπαθομαχία, ξιφασκία δηλαδή, μεταξύ κοριτσιών κι αγοριών». (Κατερίνα Χέλμη)

 Πηγή: Κατερίνα Χέλμη: «Γιατί "sorry"; Εγώ δεν είμαι πουτάνα!»

- Αλήθεια, τι γίνεται με το μάθημα της Ορθοφωνίας σήμερα; Διδάσκεται επαρκώς και από κατάλληλους δασκάλους στις Δραματικές Σχολές; Πού είναι οι φωνές, η προφορά, η άρθρωση που ακούγαμε κάποτε από ηθοποιούς που αποφοίτησαν από τη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου; Στο χώρο από τον οποίο ξεκίνησαν όλα, που σηκώνει το κύριο βάρος τής τεράστιας θεατρικής μας παράδοσης και που στις παραστάσεις του κατοπτρίζεται το σημαν̖τικότερο κομμάτι του σύγχρονου Πολιτισμού μας, δηλ. το ίδιο το Θέατρο;

Η διיαδικτυακή μου αναφορά για την Ορθοφωνία στη σελίδα της Kουίνיτας στο φέισיμπουκ: Ειδικότητες - Επαγ̖γέλματα του Θεάτρου

Όπου:   `   το ευ̖φωνικό [ŋ] ή [ɱ] πριν από το δίψηφο σύμφωνο. 

             '    η εκφορά των φθόγ̖γων χωριστά.

Η Εισήγησή μου για τη χρήση του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς (ΤΣΑΠ)

Σύνοψη του Τονικού Συστήματος Αποσαφήνισης της Προφοράς

Άρης Γρ. Βαφιάς, MA RCSSD

Καθ. Αγωγής Προφ. Λόγου & Φωνής